نوزما بیماری واگیر و شایع زنبوران بالغ

شایع‌ترین منطقه بیماری مناطق مرطوب و مناطقی با زمستانهای سرد و طولانی هستش و تو سایر مناطق نیز نوزما، هنگامی از سال کە رطوبت بالا است (یعنی اواخر زمستان و اوایل پاییز) اشاعه فراوان دارە. زیرا تو این شرایط زنبوران مدت زیادی تو کندو بوده و میتونن از کندو خارج بشن.بیماری در نقاط گرم و خشک یا اوقات گرم سال مثل تابستان کمتر بوده و ممکن است بندرت دیده بشە و حتی تو اواسط تابستان بکلی از بین برە اما از اوایل پاییز مجددا ظاهر میشە.
بیماری نوزما یە بیماری انگلی هستش که هر سه نوع زنبور بالغ کندو ( ملکه ، کارگر، نر ) رو مبتلا میکنە . نوزما فقط انگل زنبور نیست . هفتاد و پنج گونه دیگە از نوزما وجود دارە که موجودات دیگە رو آلوده میکنن.مشهورترین آنها Nosema bombycis هستش که انگل کرم ابریشم بودا و عامل پبرین هستش. بیماری که صنعت ابریشم رو تو سالهای 1850 تا 1860 به نابودی کشانید.خصوصیات گونه‌های مختلف نوزما به یکدیگر نزدیک هستن. بیماری نوزما زنبورعسل تو تمامی دنیا گسترش دارە. بدلیل انتشار ناپیدای اون  به این بیماری لقب قاتل نامرئی دادن. اولین مشاهدات نوزما توسط دانشمندان تو قرن اول میلادی گزارش شده‌ است.
این بیماری باعث صدمه به زنبورا و مرگ اونا تو بهار میشە و مدت زیادی عامل اون رو قارچ میدونستن تا اینکه تو سال 1907 توسط دکتر زاندر (Zander) عامل اون تشخیص داده‌ شد. در سال 1909 زاندر برا نخستین بار نشون داد که اجسام بیضوی شکل کوچکی تو سلولهای پوششی معده زنبوران بالغ وجود دارە. زاندر مشخص نمود که این اجسام، اسپورهای میکروسپوردین انگل هستن. آنگاه زاندر این میکروسپوردین رو نوزما آپیس و بیماری ایجاد شده رو نوزما نامید.اولین درمان موثر تو سالهای 1935 – 1952 توسط Yamienaon  و  Katznelson انجام شد. بیماری نوزما گسترده ترین بیماری زنبوران عسل هستش. تو استرالیا، آمریکا، اروپا، آسیا و آفریقا گزارش شده . تو 66 درصد کندوهای چهل و سه ایالت آمریکا، بیماری نوزما دیده میشە.

عامل ایجاد بیماری :
انگل اجباری تک یاخته‌ای بنام Nosema apis هستش. البته اخیرا به غیراز نوزما آپیس، نوزما سرانا Nosema ceranae هم از زنبورعسل جدا شدە.انگل نوزما آپیس بە دو فرم مشاهده میشە. فرم حساس اون که آمیبی شکلە، و فرم تکثیر شونده اون نیز هستش و تبدیل به اسپور میشە. فرم مقاوم یا اسپور، که عامل انتقال از یە میزبان به میزبان دیگە هستش. اسپور بیضوی و شفاف ، بدون رنگ بوده 5 میکرون طول و 3 میکرون عرض دارە.بوسیله یە غشای سه لایه پوشیده شده، که اونو از خشکی و آسیبهای محیط خارجی محافظت میکنە. این غشاء دارای یە سوراخە ، اسپورنوزما از نظر ساختمان خصوصیات میکروسپوریدیها رو دارە و داخل اون اجزایی یافت میشە که تو تصویر پست بعدی به صورت کامل بە  اونا اشاره شده .
تاژک قطبی یە عضو توخالی و استوانه‌ای هستش که یە انتهای اون به دیواره اسپور وصل شده و 600 – 400 میکرون طول دارە و مثل فنر پیچیده هستش و دارای 44 پیچە که تو دو یا چند ردیف قرار دارن.با افزایش فشار محتوی اسپور ، رشته قطبی به بیرون پرتاب میشە. در مرحله آمیبی یا رویشی، سلول نوزما دارای تشکیلات معمول یە سلول هستش، که شامل غشاء ، سیتوپلاسم با اندامکهایی چون ریبوزوم و شبکه اندوپلاسمی هستن.میتوکندری تو اسپور نوزما دیده نمیشە که احتمال وجود متابولیسم بی هوازی نشون میدە. اسپورهای نوزما به سرما، یخ زدگی، لیوفیلیزاسیون، امواج کوتاه فیزیکی مقاوم هستن و لذا مدتها تو محیط خارج از بدن زنبور زنده میمونن. مقاومت اسپور نوزما با مقاومت اسپور باکتریها قابل مقایسه هستش.

نحوه عمل :
 دوستان عزیز میخواهیم در مورد این بحث کنیم کە نحوە عمل کردن این بیماری چجوریە و چە بلایی رو چجوری سر زنبورامون میارە.توجە داشتە باشین کە اسپور نوزما آپیس بوسیله ماده غذایی آلوده، وارد دستگاه گوارش زنبورا شده و بلافاصله تو معده از حالت اسپور خارج شده، جوانه میزنە و شروع به تکثیر میکنە و منحصرا تو سلولهای جدار معده و روده میانی، با سوراخ کردن غشای سلولی اون جایگزن میشن.
بدین صورت که اسپور نوزما آپیس بعد از تماس با سلولهای میزبان (سلولهای پوششی روده زنبورعسل) بوسیله لوله قطبی، محتویات خودشو به سلول میزبان تزریق میکنە. این کار فقط و فقط در عرض دو ثانیه انجام میشە.لوله قطبی تحت تاثیر فاکتورهای گوارشی، فشار اسمزی و وضعیت فیزیکی- شیمیایی شیره‌های گوارشی آزاد میشە. این رشته با تماس با غشاء سلول پوششی روده اونو سوراخ میکنە. احتمال دارە سوراخ کردن غشاء روده و غشاء سلولی با ترشح آنزیم توسط انگل صورت بگیرە.جسم آمیبی در طول تاژک قطبی با پای کاذب حرکت کرده و وارد سلول هدف میشە. انگل که تو این مرحله پلانونت نامیده میشە به مرونت تبدیل میشە، تو این مرحله، هسته کاملا مشخص و برا سلول آزار دهنده هستش. مرونتها تکثیر شده و داری هسته‌هایی به شکل زنجیره یا دانه‌های تسبیح  میشن. این مرونتها داخل یا خارج سلول هستن و پس از تقسیم تبدیل به اسپور میشن.
با ورود اسپروپلاسم به سلول، اسپور شروع به تقسیم میکنە. با خاتمه یافتن تقسیم و انباشته شدن سلول از اسپور، اسپورها از سلول بیرون ریخته و به سلولهای دیگە حمله میکنن. کە تو پست بعدی تصویر اینا رو براتون آوردیم.گاهی در نوزمای زنبورعسل تعداد اسپورها به بیش از پانصد میلیون میرسە.دوستان عزیز بە ادامە مبحث نحوە عمل بیماری نوزما میپردازیم،دقت داشتە باشین کە در داخل سلولها، اسپورها با ممانعت از سنتز RNA میزبان، تکثیر شده و تکامل پیدا میکنن و در عرض 5 – 7 روز مجدا به شکل اسپور، سلول میزبان رو پر میکنن. بعد از ترکیدن سلول میزبان، اسپورهای روده زنبور بهمراه مدفوع اوا دفع میشن و بوسیله آب و غذا وارد دستگاه گوارش زنبورای دیگە میشن.
 در شرایط طبیعی که فعل و انفعالات بدن زنبور بخوبی انجام میشە به محض ایجاد تاژک قطبی توسط اسپور، بوسیله آنزیمهای گوارشی موجود در روده زنبورعسل تاژک قطبی، هضم میشە. لذا در شرایط طبیعی نوزما نمیتونە تاثیر چندانی بر سلامت زنبور داشته باشە. تو زنبورهای مبتلا، اسپورها بهمراه مدفوع دفع میشن. اسپورها ماه‌ها تو مدفوع خشک شده زنده باقی میمونن و نزدیک به آخر زمستان شانها اغلب با مدفوع کارگران آلوده آغشته میشن.  سایر کارگران نیز با تمییز کردن شانها آلوده میشن. دوستان توجە داشتە باشین کە بیماریزایی نوزما آپیس توسط مرونتها انجام میشە.
مرونتها باعث تخریب سلولهای مخصوص جذب مواد غذایی و سلولهای ترشح کننده آنزیمهای گوارشی میشن. صدمه به دستگاه گوارش موجب اختلال در جذب آب و مواد غذایی، هضم مواد و در نتیجه موجب اسهال میشە. زنبوران آلوده ضعیف شده قدرت پرواز رو از دست داده، توانایی تامین غذا برا نوزادان رو ندارن عمر اونا کم میشە و این وضعیت موجب ایجاد اختلال در رشد کلنی میشە.
بیشتر زنبوران کارگر صحرا رو مبتلا میشن، اگە ملکه مبتلا بشە، زنبوران اونو رها کرده از قدرت تخم ریزی و طول عمر اون کم میشە و منجربه از بین رفتن ملکه میشە. زنبوران کارگر آلوده ممکنە مجبور به دفع، در داخل کندو بشن کە این مدفوع مملو از اسپور هستش. دوستان عزیز بە ادامە مبحث نحوە عمل بیماری نوزما میپردازیم، دقت داشتە باشین کە در داخل سلولها، اسپورها با ممانعت از سنتز RNA میزبان،  تکثیر شده و تکامل پیدا میکنن و در عرض 5 – 7 روز مجدا به شکل اسپور، سلول میزبان رو پر میکنن. بعد از ترکیدن سلول میزبان، اسپورهای روده زنبور بهمراه مدفوع اوا دفع میشن و بوسیله آب و غذا وارد دستگاه گوارش زنبورای دیگە میشن.در شرایط طبیعی که فعل و انفعالات بدن زنبور بخوبی انجام میشە به محض ایجاد تاژک قطبی توسط اسپور، بوسیله آنزیمهای گوارشی موجود در روده زنبورعسل تاژک قطبی، هضم میشە.
لذا در شرایط طبیعی نوزما نمیتونە تاثیر چندانی بر سلامت زنبور داشته باشە. تو زنبورهای مبتلا، اسپورها بهمراه مدفوع دفع میشن. اسپورها ماه‌ها تو مدفوع خشک شده زنده باقی میمونن و نزدیک به آخر زمستان شانها اغلب با مدفوع کارگران آلوده آغشته میشن. سایر کارگران نیز با تمییز کردن شانها آلوده میشن. دوستان توجە داشتە باشین کە بیماریزایی نوزما آپیس توسط مرونتها انجام میشە.
مرونتها باعث تخریب سلولهای مخصوص جذب مواد غذایی و سلولهای ترشح کننده آنزیمهای گوارشی میشن. صدمه به دستگاه گوارش موجب اختلال در جذب آب و مواد غذایی، هضم مواد و در نتیجه موجب اسهال میشە. زنبوران آلوده ضعیف شده قدرت پرواز رو از دست داده، توانایی تامین غذا برا نوزادان رو ندارن عمر اونا کم میشە و این وضعیت موجب ایجاد اختلال در رشد کلنی میشە. بیشتر زنبوران کارگر صحرا رو مبتلا میشن، اگە ملکه مبتلا بشە، زنبوران اونو رها کرده از قدرت تخم ریزی و طول عمر اون کم میشە و منجربه از بین رفتن ملکه میشە. زنبوران کارگر آلوده ممکنە مجبور به دفع، در داخل کندو بشن کە این مدفوع مملو از اسپور هستش.
با پیشرفت بیماری سلولهای آلودە باد کرده، با حرکات پریستالتیک روده می‌ترکند.جای خالی سلولها آسیب دیده تو سلولهای پوششی ظاهر میشن چون سیستم بازسازی نمیتونە سلولهای منهدم شده رو به حد کافی جبران کنە. تخریب غشاء روده و سلولهای روده بزرگ گاهی حادث میشە. آسیب لوله‌های مالپیگی بندرت صورت میگیرە.در کنار اختلالات مشهود تو روده میانی که مانع جذب مواد غذایی میشە، نوزما تو گوارش و جذب پروتئین‌ها اختلال ایجاد میکنە که منجر به کاهش پروتئین‌های همولنف میشە. این اختلال، روی فعالیت غدد اثر میذارە. ازجمله رشد غدد ترشح کننده موم محدود میشە و تخمدانهای ملکه کوچک میشن. بازسازی و ترمیم سلولهای آسیب دیده توسط زنبور، نیاز به پروتئین دارە.
اگە تو تامین پروتئین در کندو نقص یا اختلال وجود داشته باشە، بافت چربی مورد مصرف قرار میگیرە که این وضع در رشد و توسعه بهار کندو که تو شروع بهار رخ میدە، ایجاد مشکل میکنە و تو این صورت زنبوران پرستار در اجرای وظیفه خود توانایی کافی رو نخواهند داشت. این حالت در سالهایی که زمستانهای طولانی و شرایط آب و هوایی نامساعد باشە تشدید میشە. از طرفی وجود پروتئینها باعث تکثیر نوزما میشە، تعدادی از محققین نشون دادن که انگل در کنار پروتئینها (گرده) تکثیر پیدا میکنە.تو بهار کلنی‌ها بعداز یە رشد کافی میتونن یە دوره آب و هوایی نامناسب رو تحمل کنن. در این صورت یە توقف کم و بیش تو تخم گذاری حادث میشە. اگە کلنی از نظر تعداد زنبوران پرستار قوی باشند نوزما آپیس یە موفقیت عالی برا تکثیر پیدا میکنە.
برخی از محققین عقیده دارن که با تغذیه پروتئینی زنبوران نر، نوزما در اونا تکثیر میشە، از نظر Bailey مساله مهم در نوزما کوتاه شدن عمر زنبورا هستش. رشد نوزما در داخل سلولهای جدار روده میانی زنبوران، به سبب تخریب روده و از بین رفتن سلولهای اون، سبب سوء تغذیه در زنبوران شده، اونا رو به اسهال مبتلا میکنە. مرگ زود رس زنبوران نیز ناشی از همین اتفاق دیده میشە. سطح عفونت از یە کلنی به کلنی دیگە و از یە زنبورستان تا زنبورستان دیگە متفاوتە. دونستن این نکته حائز اهمیتە که این بیماری مخصوص زنبوران بالغە و نوزادان زنبور هرگز به این بیماری مبتلا نمیشن.
زنبوران بالغ کارگر تنها با تعداد کمی اسپور آلوده میشن. بیماری معمولا تو زنبورهایی دیده میشە که به نوعی محدود شده‌اند بدین جهت سخت‌ترین عفونت تو زنبورای زمستون گذران، زنبوران پاکتی وزنبورهایی که برا گرده‌افشانی محدود شده‌اند، دیده میشە.به جهت ابتلای زنبورای کارگر، تولید عسل و ژله رویال کاهش یافته و متعاقب اون، کلنی‌ها ضعیف میشن.آلودگی تو ملکه باعث مرگ ملکه و بدنبال اون مرگ احتمالی کلنی میشە. ملکه ممکنە توسط برخی از زنبوران کارگر آلوده بشە. برخی از ملکه‌ها خیلی زود از بین میرن و برخی تا 30 روز به وظیفه خود ادامە میدن و سپس از بین میرن. زنبورای آلوده مدفوع خودشون رو روی شانها تخلیه میکنن و تو اوایل بهار که کندو خانه تکانی میشە زنبوران این مدفوع‌ها رو بیرون ریخته و محیط رو آلوده میکنن .

علایم بیماری
زنبورعسل در اثر آلودگی به بیماری نوزما تا زمان نزدیک شدن به مرگ هیچ علائم خارجی از خود نشان نمیدە.تشخیص آلودگی رو می‌توان از مواد دفعی و محتوات بدن زنبورعسل و آزمایشات میکروسکوپی انجام داد.

نوزما بە دو فرم وجود دارە :
1 - نوزمای پنهان
که حضور انگل مشهود نبودە یا خسارت محدودی به زنبور وارد میکنە که تو این حالت زنبور مبتلا هیچ علائمی از خودش نشون نمیدە
2 - نوزما آشکار
تو فرم حاد بیماری، علایم ظاهر میشن ، علائم نوزما با علائم سایر بیماریها تو زنبواران بالغ، قابل مقایسه است. بسیاری از زنبورای آلوده، هیچ علامتی ناشی از وجود اسپورهای نوزما آپیس تو دستگاه گوارش، از خود نشون نمیدن. نە تنها تو زنبورای آلوده میزان آلودگی یکسان نیست، بلکه نحوه پراکنش زنبورای آلوده تو یە کلنی بسیار متفاوتە.زنبورایی که از سکوی پرواز گرفته شده‌اند، ( مخصوصا زنبورایی که برا اولین پرواز بهاری و دفع مدفوع میخوان از کندو خارج بشن) حدود 50 درصد بیشتر از زنبورای کارگری که از پرواز برگشته‌اند، آلودگی به این تک یاخته رو نشان میدن .
این تک یاخته در تمام طول سال تکثیر شده، در همه جا گسترده شدە اما در بهار با افزایش تولید مثل زنبورای عسل، بیشترین میزان آلودگی مشاهده میشە.تو عفونتهای شدید، در اوایل بهار علامت مدفوع قهوه‌ای روی شانها جلب توجه می‌کند، جلوی دریچه پرواز زنبورای مریض و مرده پیدا میشە ، تو عفونتهای خفیف، کندو بتدریج ضعیف شده و بعد از مدتی تعداد زیادی شفیره با تعداد محدودی زنبور بالغ تو کندو باقی میمونە.
وضیت آلودگی تو پاییز به قدرت کلنی و شرایط آب و هوایی بستگی دارە.با تخریب بافت پوششی روده، تو جذب آب و مواد غذایی اختلال ایجاد شده و موجب پیدایش اسهال میشە. زنبورا برا دفع مدفوع مجبور به خروج از کندو تو هوای سرد شده و در این صورت دچار سرما زدگی میشن،روی زمین یا برفها میفتن و نمیتونن به کندو برگردن و به این صورت تلفات تو کندو افزایش پیدا میکنە.

از دیگر علایم میشە بە موارد زیر اشارە کرد 
کاهش رشد بهاره
اسهال زرد رنگ که در بیرون از کلنی بصورت خطی دیده می‌شود
باز شدن بالها
تورم شکم
عدم واکنش نیش زدن
جایگزینی زود هنگام ملکه
زنبورهای مبتلا در جلوی کندو خزیده و قادر به پرواز نیستن و نهایتا طول عمر زنبورا کاهش پیدا میکنە.
اگە شرایط نا مساعد باشە، کندو بقدری ضعیف میشە که بعیدە زنبور بتونە زمستان گذرانی کنە و اگە کندو بتونە زمستان رو سپری کنە، اولین کاری که کندو برا مبارزه با بیماری انجام میدە، جایگزین نمودن زنبورای جوان با زنبورای آلوده هستش. از این روست که کلنی‌های آلوده، در بهار دیرتر به حد مطلوب از نظر جمعیت، میرسن و رشد کم کلنی تو بهار یکی از علائم آلودگی به نوزما هستش.
یکی از علایم بسیار مشخص عدم توانایی تو پرواز و پرواز مشکل هستش ( این عدم توانایی تو پرواز بدلیل فشار وارده به کیسه‌های هوایی و در نتیجه افزایش حجم لوله گوارش هستش
زنبوران ناتوان وضعیف.
زنبوران چسپیده به ساقه گیاهان
زنبوران با شکم متورم در نتیجه افزایش حجم لوله گوارش و پر خوری
لکه اسهالی، کم وبیش مهم از نظر تشخیص، با رنگی متفاوت از زرد روشن تا قهوه‌ای تیره
کاهش فعالیت کلنی،
زنبوران تو وضعیتی خاص به دور هم جمع شده، در حال تلف شدن، روبه روی یکدیگر در حال مبادله غذا، در جایی که غذا وجود ندارد

علائم بیماری داخل کلنی :
دوستان توجە داشتە باشین کە کم کم از جمعیت کاسته میشە تا زمانیکه فقط یک یا دو قاب جمعیت باقی میمونە.
ملکه آلوده تخمگذاری رو متوقف میکنە و شفیره‌ها خیلی محدود شده یا وجود ندارن.
لکه‌های اسهال روی قابها، دریچه پرواز و روی پوشش قابها مشاهده میشە.
بر اساس نظر Bailey به نظر میرسە که اسهال در اثر نوزما نیستش بلکه به عوامل دیگری که همراه نوزما به زنبور حمله میکنن ، مربوط باشه .
زنبورهای بیمار با بالهای لرزان جلوی کندو و یا کمی دورتر افتاده و ناگاه میمیرن.
بیماری، مرگ و میر زنبور رو داخل کندو افزایش میدە.
با ضعف کندو و زنبوران تو پاییز و یا اوایل بهار، بایستی به نوزما مشکوک شد.
جمعیت بیمار به سرعت ضعیف میشن بطوریکه کندوهایی که تو پاییز مبتلا میشن زمستان رو طاقت نیاورده و میمیرن و اگە بتونن زمستان رو پشت سر بذارن تو بهار آینده قادر به جمع آوری محصول نبوده و در تابستان هم قوی نمیشن
در اطراف سوراخ پرواز و جمعیتهای بیمار و حتی قابهای اوا لکه‌های زیادی دیده میشە که در واقع مدفوع خشک شده زنبورهای مریض هستن که بحالت اسهالی از خود دفع کرده‌اند.
در هنگام شدت بیماری، لکه‌ها در داخل کندو و در روی کادرها نیز دیده میشن و لکه‌های مذکور دارای بوی ناخوشایند هستن
بی نظمی و بیقراری و وجود تعدادی از زنبوران با علائم فلجی و شکم های باد کرده در اطراف کندو و کم شدن جمعیت کندوعلائمی هستش که معمولا تو بیماری نوزما به چشم میخورە.
تعدادی از زنبورای کارگر که شدیدا آلوده هستن، دراطراف کندو به پشت افتاده و در حالی که حرکات ضعیفی انجام میدن، قدرت پرواز خود رو بکلی از دست میدن.
گروهی از زنبوران نیز از کندو خارج میشن و در حالی که سعی دارن پرواز کنن از کندو دور میشن.این گونه زنبورا برا پرواز به بالای بوته‌های اطراف کندو میرن تا به پرواز خود کمک کنن و شکم این زنبوران پر از مدفوع بوده و بزرگتر، چرب تر و براق تر از شکم سایر زنبورا به نظر میرسە.
زنبوران مبتلا ممکنە طی 3 – 4 روز تلف بشن و دانستن این نکته حائز اهمیتە که زنبوران پیر بیشتر از زنبوران جوان تلف میشن.

انتقال و گسترش
انتقال اسپور از زنبوری به زنبور دیگە با تماس مستقیم با واسطه قطعات دهانی در هنگام تبادل غذا و همچنین از طریق مدفوع صورت میگیرە.
زنبوران مریض مبتلا به اسهال شده و مدفوع رو تو کندو روی سایر زنبوران دفع میکنن.
زنبوران بوسیله کارگرانی که اونارو تغذیه میکنن آلوده میشن، چون این کارگران تو همون زمان نظافت‌گر نیز هستن.
تو شرایط آب و هوایی نا مناسب محدودیت فعالیت کلنی اهمیت بسزایی دارە.
اگە زنبوران نتونن درحین پرواز تخلیه مدفوع رو انجام بدن آلودگی افزایش پیدا خواهد کرد.
عدم فعالیت کلنی از بین رفتن زنبورای پیر رو متوقف نموده و آلودگی بیشتر میشە.
حشرات آفت مثل شپش زنبور و پروانه موم خوار آلودگی رو گسترش میدن.
بیماری از یە کندو به کندوی دیگە توسط زنبورای نر، بچه گیری یا با تعویض قابها توسط زنبورداران، انتشار پیدا میکنە.
هاگدار شدن انگل و مقاومت به شرایط محیطی، امکان آلودگی رو بعد از تلف شدن کلنی برا مدت طولانی فراهم میکنە.
وسایل آلوده نیز منجر به انتقال آلودگی شدە و ضروریە که ضدعفونی بشن.
اثر کشندگی بیماری نوزما متفاوتە. خیلی از کلنی‌ها بدون مشکل با نوزما به سر میبرن بدون اینکه هیچ علامتی رو نشان بدن،این حالت تو نوزمای مزمن قابل مشاهده هستش.
نوزما بصورت واگیر تو برخی مناطق بروز میکنە.
این فرم نوزما انتقال از فرم خفته یا مزمن به فرم حادە که بسرعت رخ میدە.
نوزما آپیس یا عامل فرصت طلب هستش که برا تکثیر از برخی شرایط بهره میگیرە.
محققان مختلف اهمیت یە پاییز نا مناسب رو تو گسترش واگیری در ابتدای سال بعد نشون دادن.
تلفات زمستانه یا بهاره نیز با اهمیت هستن.

عوامل مستعد کننده
🔹عوامل مستعد کننده باعث گسترش نوزما آپیس میشن.مهمترین عوامل فاکتورهایی هستن که هماهنگی کلنی رو بهم ریخته یا باعث ضعف کلنی میشن.
🔹شرایط آب هوایی ) زمستانهای طولانی و مرطوب، بارندگیهای طولانی که زنبور رو برا مدت طولانی حبس میکنە، تغییرات هوایی متناوب (آفتاب و بارندگی) سبب میشت بیماری معمولا تو اسفند و فروردین ظاهر بشە.
🔹اثرات داروهای شیمیایی و حشره کشها ) افزایش آلودگی به نوزما، اغلب در زنبورانی که با سموم مواجه شده‌اند، دیده شده ‌است.
🔹شرایط پرورش و روشهای زنبورداری ) ضعف کلنی‌ها ، سن ملکه ، نبود تدابیر پیشگیری مخصوصا عدم تعویض موم ها ، کارهایی که توسط زنبوردار اجرا میشە و موجب اختلال در توانایی کلنی می‌شود (بازدید مداوم ، بچه مصنوعی میشە ،
برداشت نامناسب عسل و نبود غذا.
🔹سن زنبوران ) میزان آلودگی با افزایش سن بالا میرە . زنبوران مسن، به نوزما حساس و زنبوران جوان تا 15 روزگی به نوزما مقاوم هستن. چون تجدید و بازسازی سلولها خیلی سریع انجام میشە.
🔹نژاد زنبور ) بر اساس نظر دانشمندان زنبوران ایتالیایی و قفقازی به نوزما حساس ترن.
🔹سایر بیماریها ) بیماریهای مثل آمیب مالپیگی ، آکارا آپیس وودی ، ویروسهای مختلف میزان ابتلا به نوزما رو افزایش میدن.

تشخیص آزمایشگاهی
بیماری علایم ویژه و اختصاصی ندارە ، تفاوت بین زنبورای سالم و زنبورای شدیدا آلوده، با جدا کردن قسمت شکمی و آزمایش کردن محوطه شکمی دستگاه گوارش مشخص میشە. قسمت شکمی زنبورای سالم قهوه‌ای حصیری هستش و خطوط حلقوی منقسم مابین اون به وضوح دیده میشە. تو یە زنبور بشدت آلوده، این قسمت  سفید، نرم و متورم هستش و خطوط منفسم ما بین اون محو شده و دیده نمیشە.
 در موارد شدت آلودگی، می‌توان دو قطع خلفی شکم زنبور رو جدا کرده تا روده میانی با لوله‌های مالپیگی و روده کوچک و راست روده آشکار بشە.با مقایسه رنگ ، شکل وحالت روده می‌توان به وجود یا عدم وجود بیماری پی‌ برد. با دو انگشت یە دست، سینه زنبور رو گرفته و با دو انگشت دست دیگە شکمش رو بکشیدبطوری که در اثر کشیدن روده‌اش از بدن خارج بشە.رنگ قهوه‌ای یا کمی قرمز رنگ روده‌ها دلیل بر سلامتی آنها بوده و رنگ سفید شیری اونا دلیل بر مبتلا بودنشان به بیماری نوزما هستش.
در استفاده از این روش،تعدادی از زنبوران رو بایستی مورد آزمایش قرار داد.روده میانی زنبورای بالغ سالم، معمولا قهوه‌ای هستش، و فرورفتگی حلقوی روی اون، به وضوح دیده میشە،اما بعد از آلودگی به نوزما، سفید و شکننده شده، فرورفتگی های روده به دلیل تورم بخوبی مشخص نخواهد بود.
پیشنهاد میشە آلودگی به نوزما از آلودگی به آمیب تمییز داده بشە. بندرت نشانه اسهال خونی در عفونت به نوزما دیده میشە، در حالی که تو آلودگی به آمیب، ممکنە اسهال زرد گوگردی با بوی خاص مشاهده بشە.یە نمونه حاوی بیست زنبور مرده از کلنی مشکوک، جمع آوری و شکم های زنبوران رو جداگانه تو 2 – 3 میلی لیتر آب، خوب ساییده، سه قطره از محلول حاصله، روی لام با درشت نمایی 40 میکروسکوپ بررسی شود.
اسپور نوزما 5 – 7 میکرون طول و 4 – 3 میکرون عرض،کاملا تخم مرغی و لبه تاریک دارە.محتوی اون که حاوی هستک‌ها، کپسول و رشته قطبی هستش دیده نمیشە. معمولا رنگ آمیزی مورد نیاز نیست. اسپورهای نوزما باسلولهای مخمر،اسپور قارچها،اجسام چربی و کیست آمیب که حدود 6 – 7 میکرون قطر دارە و بزرگتر از نوزما هستش قابل اشتباه نیستن.

آزمایش مستقیم   
باتوجه به تنوع روشها می‌توان روده میانی تازه اخذ شده رو، مستقیما آزمایش کرد. بدین طریق که محتوی روده له شده رو روی لام قرار داده با چند قطره آب رقیق میکنیم پس از گذاشتن لامل، در زیر میکروسکوپ میتوان نمونە رو مورد مشاهده قرار داد.با شمارش در ده منطقه لام و با تعیین میانگین، میزان آلودگی تعیین میشە.نتیجه به این صورتە که،کمتر از بیست اسپور در واحد سطح، آلودگی خفیف، بیست تا صد اسپور، آلودگی متوسط و بیشتر از صد اسپور نشان از آلودگی شدید هستش.
به هر حال تشخیص قطعی در آزمایشگاه و با دیدن اسپورهای نوزما در زیر میکروسکوپ امکان پذیرە.  نمونه‌های زنبورعسل که می‌بایست برا نوزما آزمایش شوند بایستی تو الکل نگهداری بشن. تو نمونه‌هایی که اندکی تجزیه یا تخریب شده‌اند، وجود مخمرها و قارچایی شبیه نوزما آپیس تشخیص رو مشکل میکنە.
برا تشخیص سریع تو آزمایشات متداول، شکم حداقل 10 زنبور جدا شده و در ظرفی که به ازای هر شکم، یک میلی لیتر آب دارە، قرار داده میشە، آنگاه با هاون یا لوله تمییزی که ته آن گردە خرد میشە، حتی با ساییدن دستگاه گوارشی جدا سازی شده از شکم زنبوران می‌توان آماده سازی و پاکسازی رو تدارک دید و یە لام مرطوب از سوسپانسیون حاصل رو  زیر میکروسکوپ با لوپ مشاهده نمود.

آزمایشات مدفوعی
می‌توان بدون قربانی کردن ملکه یا کارگران و تنها با آزمایش کردن مدفوع، نوزما رو تشخیص داد. تو این روش بر روی پلیتهای شیشه‌ای مدفوع ریخته شده کارگران نزدیک مدخل ورودی کندو رو جمع آوری کرده و خار و خس اونارو  پاک کردە، بقیه رو با آب مخلوط کرده و بعد از تهیه یە لام مرطوب از سوسپانسیون حاصل، اونو زیر میکروسکوپ یا لوپ، آزمایش بررسی میکنن.
ملکه‌های مشکوک به آلودگی رو می‌توان تو یە پتری دیش شیشه‌ای قرار داد و به اون اجازه داد تا آزادانه قدم بزنە،  ملکه‌ها معمولا در عرض یە ساعت دفع مدفوع میکنن. مدفوع ملکه قطراتی به ظاهر شفاف بوده و مایعی بی رنگە که می‌توان اونو با پیپت پاستور بر روی لام قرار داده و بعد از گذاشتن روی لام شیشه‌ای در زیر میکروسکوپ مشاهده کرد.

درمان و پیشگیری
درهمه مواقع بهترە به جای متوسل شدن به درمان دارویی، از بروز نوزما پیشگیری کنین. بدلیل امکان همیشگی تبدیل نوزمای خفته به نوزمای فعال، نظارت کلنی‌ها و بکارگیری تدابیر دقیق پیشگیری اجباری هستش. لازمە زنبورداران کلنی‌های خودشون رو تو شرایط خوب وارد زمستان نموده و عوامل تضعیف کننده کلنی‌ها رو از بین ببرن.برا پیشگیری از نوزما لازمە کە زنبوردار نکات زیر رو مد نظر قرار بدە.
نکاتی کە تو چند پست بعدی خدمتتون توضیح میدیم.
1 - انتخاب محل خشک و نورگیر برا زمستان گذرانی و نگهداری کندوها تو شرایط مناسب برا جلوگیری از سرما و رطوبت.
2 - تامین عسل برا زمستان گذرانی و مناسب از نظر کیفیت و عاری از عسلک.
3 - بهترین دفاع در مقابل نوزما اینە که فقط کندوهایی برا زمستان گذرانی انتخاب بشن که از نظر جمعیت قوی، دارای ذخیره عسل بالا وملکه جوان باشن. ضروریە کە ذخیره عسل در محل مناسبی از کندو قرار داده بشە، بطوریکه هنگام ایجاد خوشه زمستانی، در دسترس زنبوران قرار داشته باشە. در صورت احتمال بروز بیماری لازمە کە بره مومها از جلوی منافذ مربوط به تهویه کندو برداشته بشن.
4 - از استرسها، رطوبت بالا، جمعیت متراکم، غارت و کمبود آب در تمام زمانها مخصوصا تو پاییز که درجه حرارت متغییر هستش، جلوگیری بشە.
5 - پرهیز از مصرف بی رویه داروها و مواد شیمیایی که باعث ضعف کلنی‌ها میشە.
6 - از کلنی‌ها بیش از اندازه بهره‌کشی نشە.
7 - از بچه‌دهی و غارت جلوگیری بشە.
8 - تغذیه با کیفیت و بموقع تو فصل پاییز استفاده بشە.
9 - در بازرسی کندوها تو شروع بهار، زمانی که شرایط آب و هوایی رضایت بخش نیست احتیاط بشە.
10 - حذف کلنی‎های ضعیف
11 - داشتن ملکه‌های جوان و کلنی‌های قوی.
12 - تعویض مرتب قابهای مومی.
13 - ضد عفونی کردن وسایل و ابزارآلات زنبورداری.

نوزما اغلب بصورت مزمن خود نمایی میکنە
بدین صورت که زنبوران مبتلا تو خارج از کندو و تو مزارع تلف میشن، لذا زنبورداران اغلب متوجه حضور بیماری مگر به شرط توسعه بیماری و افزایش تلفات ناشی از آن نمیشن. بدین جهت، بهترین راه پیشگیری، مدیریت خوب زنبورداری و قوی نگهداشتن جمعیت هستش. لذا کندوها بایستی تو پاییز با ملکه جوان و بارور و جمعیت زیاد داخل کندو برا زمستان آماده بشن. جمعیت هایی که تو پاییز بد تغذیه بشن و یا اصلا تغذیه نشن، اگه در طول زمستان از گرسنگی نمیرن، تو اوائل بهار اغلب به بیماری مبتلا میشن.

بنابراین جمعیت ها همیشه بایستی
1 - به اندازه کافی ذخیره عسل داشته باشن.
2 - به اندازه کافی گرده گل در داخل قابها ذخیره کرده باشن.
3 - تو هریک از فصول سال اگە کمبود مواد غذایی داخل کندو مشاهده شد بایستی فورا با مقدار کافی از عسل تغذیه بشن.

علاوه بر این اقداماتی کە تو پست قبلی گفتیم می‌بایست اقدامات دیگر زیست محیطی نیز انجام بگیرە
1 - خشک کردن و از بین بردن آبهای راکد و مردابی نزدیک کندوها به جهت کاستن جمعیت اسپورهای نوزما تو اطراف کندو.
2 - سهل و راحت کردن دسترسی زنبورا به آب سالم و تمییز و در صورت امکان آب جاری تا امکان آلودگی ثانویه کم بشە.
3 - انتقال زنبورا به کندوهای سالم از شدت بیماری کم میکنە. ضد عفونی قابها و کندوی آلوده با بخار اسید استیک 80 درصد خیلی عالیە (توجە داشتە باشین کە اسید استیک به عسل و گرده صدمه ای وارد نمیکنە. برا اینکار هم مقدار 1200 میلی لیتر اسید استیک 80 درصد رو روی درهای بالای جعبه های کندو قرار میدن. بعدش جعبه ها رو نزدیک هم تو اتاقی در بسته و تا مدت یە هفته بدون حرکت قرار میدن، بعد از این مدت و برا استفاده مجدد بایستی کندوها رو چند هفته هوا داد).
اتیلن اکسید نیز بمنظور ضدعفونی قابها استفاده میشە،
مصرف 100 میلی گرم اتیلن اکسید تو هر لیتر آب برا 24 ساعت تو دمای 38 درجه سانتی گراد اسپورهای نوزما رو غیر فعال کرده و هچنین مصرف 18 میلی گرم اتیلن اکسید تو هر لیتر آب برا مدت 24 ساعت تو دمای 38 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 80 درصد اسپورهای نوزما رو از بین میبرە.

براساس مطالعات بیلی و بورشه میزان مقاومت اسپور تو شرایط زیر چنین تخمین زده شدە:
مدت 2 – 4 ماه داخل عسل (تو شرایط معمولی).
مدت 32 – 24 ساعت در مقابل خورشید.
یە دقیقه تو عسل نگهداری شده تو دمای 58 درجه سانتی گراد.
یە ماه تو بدن زنبور تلف شده، در شرایط معمولی.
2 تا 4 ماه تو بدن زنبور تلف شده در 4 درجه
و بیش از 1 سال تو مدفوع زنبورعسل
تو برخی منابع مقاومت اسپورهای نوزما،
تو لاشه زنبوران 6 – 5 هفته .
تو عسل 2 – 4 ماه .
تو خاک 71 – 42 روز ذکر شده.
گفته شده تابش مستقیم آفتاب در مدت 32 – 15 ساعت اسپورها رو از بین میبرە.
برخی منابع دیگە، اسپور نوزما رو حساس به اسید استیک معرفی کرده و مقاومت اون به حرارت 60 درجه رو تا 15 دقیقه ثبت کردەاند.
تو قطرات مدفوع، اسپورها ممکنە بیش 2 سال زنده بمونن و تو عسل یا تو لاشه زنبوران مرده ممکنە یە سال دوام بیارە  اما در مقابل خورشید بیش از 24 ساعت دوام نمیارە.
بیماری معمولا تو اسفند و فروردین ظاهر و تو اردیبشهت و خرداد فروکش میکنە.
تو سطح کلنی بیماری به شیوه‌های مختلف گسترش پیدا میکنە، اما همیشه عامل بیماری با واسطه اسپورهای همراه غذا وارد روده میانی میشە.
زمانیکه بیماری نوزما مشاهده شد، یا هنگامیکه علائم بیماری با وجودیکه اسپورها تو روده میانی بصورت خفته وجود دارن رویت شد، درمان دارویی ضرورت پیدا میکنە.

دوستان عزیز دقت بفرمایین کە داروی رایج فوماژلین است که تو بازار وجود دارە.این دارو یە آنتی بیوتیک اختصاصی نوزما آپیسە که ضد فرم فعال و آمیبی اونە و اون رو از بین میبرە و هیچ اثری بر حالت اسپوری یا هاگدار نوزما ندارە
 لذا فوماژلین به آسانی گسترش و توسعه نوزما رو متوقف میکنە. برا مبارزه با هاگ لازمە کە کندو و وسایل رو ضد عفونی کنین.

نحوه مصرف دارو فوماژلین
 لازمە کە به هر کلنی حدود 4 لیتر از شربت غلیظ، (دو قسمت شکر، یە قسمت آب، حاوی 75 تا 100 میلی گرم فوماژلین 25 میلی گرم از ماده موثر تو هر کلنی در هفته، (برا مدت 4 هفته)
خورانده بشە.
شربت در جایی قرار داده بشە که آخرین نوزادان متولد شده بتونن از اولین غذای زمستانه استفاده کنن،  این روش از ایجاد آلودگی تو خوشه زمستانی پیشگیری میکنە.
پودر فوماژلین با آب ولرم (حداکثر30 درجه سانتی گراد) رقیق و سپس با شربت ترکیب بشە و لازمە کە کلنی‌های آلوده تو پایییز درمان بشن
 فقط کلنی‌هایی تحت درمان قرار میگیرن که به حد کافی قوی باشن.کلنی‌های ضعیف بایستی حذف و لوازم مربوط به اونا ضد عفونی بشن.

دوره درمان بیماری نوزما
زمانی که علائم بیماری تو یە کلنی مشاهده شد درمان انجام میشە.
تمام کلنی‌های یە زنبورستان بایستی مورد درمان قرار بگیرە
حتی اگە یە کلنی مبتلا باشە.
درمان بایستی تو ساعات فعالیت کندو اجرا بشە.
لازمە کە علاوه بر درمان، روشهای پیشگیری که قبلا توضیح داده ‌شد هم اجرا بشە
داروی جدید دیگەای به نام آسسول پلاس Acesol plus نیز برا درمان نوزما استفاده میشە.
این دارو، حاوی 400 گرم استیک اسید (مهمترین عامل درمان)، 90 گرم لاکتیک اسید و 10 گرم سیتریک اسید هستش.
لاکتیک اسید و سیتریک اسید به عنوان عامل کمک کننده و افزایش دهنده تو تخریب دیواره نوزما نقش مهمی رو ایفا میکنن.
 به نظر میرسە این دارو بدلیل ترکیبات طبیعی که دارە بهترین داروی غیر مضر برا زنبورعسل باشە

برای در مان و پیشگیری یە لیتر از آسسول پلاس رو تو 400 لیتر شربت حل کرده و بفاصله یک هفته سه بار به کندوها خورانده میشە.

نحوه ضد عفونی کردن کندو
تو کلنی‌های آلوده اغلب شانها آلوده میشن. بدین منظور می‌توان شان ها رو تو یک یا چند کندوی خالی گذاشت و 4 – 3 میلی لیتر اسید استیک رو داخل یە ظرف، بالای شانها قرار داد و بعد از بستن درب کندو، اسید استیک بتدریج تبخیر میشە. ضدعفونی کردن شانها و کندوها با محلول فوق بطور مستقیم یا با اسپری یا اسفنج نیز توصیه شدە.
بخار محلول اسید استیک با غلظت حداقل 60 درصد، اسپور نوزما رو غیر فعال میکنە و در عرض چند ساعت یا چند دقیقه (تو غلظتهای زیاد) اسپورها رو میکشە. اسپورها تو حرارت حداقل 60 درجه، در عرض 15 دقیقه، و تو حرارت 49 درجه، در عرض 24 ساعت کشته میشن.
درصورت ضد عفونی کردن شانها، همه شانها حداقل بایشتی دو هفته قبل از استفاده تو کندو، در معرض هوا قرار بگیرن. برا کنترل مطلوب نوزما تو زنبورستانهای آلوده، لازمە کە عفونت اولیه و محدود رو تو کندوها در اواخر پاییز یا در اوایل زمستان، وقتی پرورش طبیعی نوزادان به حداقل میرسە از بین برد.

منبع : دکتر مراد خضرزاده