آشنایی با بیماری نوزما | قسمت دوم

بیماری نوزما یکی از بیماری های رایج در بین کلنی های زنبور عسل است. به دلیل ویژگی های خاص این نوع بیماری، متاسفانه بسیاری از کلنی ها را درگیر خود می کند. با این حال می توان با برخی ملاحظات به مدیریت بیماری نوزما پرداخت. اگر می خواهید این بیماری خسارت کمتری به زنبورستانتان بزند، باید اطلاعات خود را در مورد آن بیشتر کنید.

در قسمت قبلی این مطلب به معرفی انواع بیماری نوزما پرداختیم و تا حدودی با این بیماری آشنا شدیم. در این مطلب قصد داریم به نکات تکمیلی به ویژه در زمینه مدیریت بیماری بپردازیم. اگر به فکر درمان یا حتی پیشگیری از بیماری نوزما هستید، این مطلب می تواند برای شما مفید باشد.

آشنایی با بیماری نوزما | قسمت اول 

تشخیص بیماری نوزما
متأسفانه هیچ علائم تشخیصی معتبر علمی یا میدانی در ارتباط با بیماری نوزما وجود ندارد. حتی برخی از علائم عمومی به راحتی با سایر عوامل مؤثر بر کلنی های زنبور عسل اشتباه می شوند. برخی از این علائم مانند کمبود گرده یا شهد، استفاده نامناسب از آفت کش ها یا انواع آفات و بیماری های دیگر، همگی باعث می شوند تا تشخیص این بیماری به سختی انجام شود.

با وجود این، زنبورداران باید با برخی از علائم عمومی ذکر شده در زیر آشنا شوند. زنبوردار باید همیشه بداند که اگر کلنی از نظر سلامتی به طور کلی خوب است، اما برخی از علائم عمومی نادیده گرفته شود، ممکن است خیلی زود بیماری نوزما کل کلنی را تحت تاثیر قرار دهد.

برای تشخیص زود هنگام بیماری نوزما زنبورداران باید به دنبال علائم عمومی در کلونی باشند؛ مانند:
-    کاهش جمعیت
-    تولید ضعیف عسل
-    کاهش تولید گرده گل
-    بقای ضعیف در طول زمستان

اگر این علائم مشاهده شود، علت آن می تواند نوزما باشد. معاینه میکروسکوپی تنها راه دقیق برای تشخیص بیماری است. اگر می خواهید اطلاعات بیشتری در مورد نحوه گرفتن نمونه زنبورها برای آزمایش بیماری نوزما کسب کنید، باید با دامپزشک مشورت کنید.

از آنجا که نوزما با چشم غیر مسلح قابل مشاهده نیست و علائم آن بیشتر به صورت عمومی و مشترک با دیگر بیماری ها و مشکلات است، معمولاً به عنوان «قاتل خاموش» زنبورها از آن یاد می شود. به همین دلیل و به عنوان یک اندازه گیری احتیاطی در مورد ایمنی زیستی، به زنبورداران توصیه می شود هر سال بهار، نمونه زنبورها را برای بررسی دقیق میزان ابتلا کلنی به نوزما برای آزمایش بفرستند. این کار باعث می شود که زنبورستان در مبارزه با این بیماری پیش باشد و برای مبارزه با آن هوشمندانه اقدام کند.

علائم عمومی مرتبط با بیماری نوزما مانند دیسترس، کاهش تولید مثل، کاهش تولید عسل یا کاهش جمعیت می تواند با سایر عوامل مؤثر بر کلنی های زنبور عسل اشتباه گرفته شود. به همین دلیل، هیچ علائم تشخیصی میدانی قابل اعتماد و اختصاصی در ارتباط با نوزما وجود ندارد. معاینه آزمایشگاهی زنبورهای بالغ تنها روش دقیق برای تشخیص نوزما است.

همچنین تمایز بین دو گونه نوزما دشوار است. اگرچه وجود دیستری و زنبورهای خزنده بیشتر به علت عفونت نوزما آپیس مشاهده می شود. نکته قابل توجه دیگر این است که بیماری نوزما سرنا به طور کلی در آب و هوای گرم بیشتر است و نوزما آپیس بیشتر در آب و هوای سردتر وجود دارد.

گسترش بیماری نوزما
نوزما اسپورهای داخل روده میانی را بر روی زنبورهای آلوده تولید می کند که این امر به گسترش قارچ کمک می کند. اسپورها می توانند به طور طبیعی یا با کمک انسان وارد کندو شوند.

گسترش طبیعی 
اسپورها به طور طبیعی می توانند وارد کندو شوند. کندوهایی که به شدت آلوده شده اند ضعیف شده یا در موارد حاد می توانند کاملاً از بین بروند. این موضوع کندو آنها را برای سرقت زنبورها مناسب می کند. زنبوران سارق نیز به راحتی به کندو دستبرد می زنند. غافل اینکه دارند بیماری را از کلنی آلوده به کلنی خود انتقال می دهند. رفتار ذاتی غارتگری زنبورها می تواند این بیماری را بین کندوها به راحتی گسترش دهد. علاوه بر این، اگر منابع آب و غذا با مدفوع حاوی اسپورهای نوزما آلوده شوند، هر زنبور عسل با استفاده از آن غذا یا منبع آب نیز می تواند آلوده شده و بیماری را به کلنی خود منتقل کند.

گسترش به کمک انسان
زنبورداران هم می توانند به طور تصادفی اسپورهای نوزما را با حرکت دادن شان ها از یک کلنی آلوده به کلنی غیر آلوده گسترش دهند. اسپورها را می توان در ابزارهای بین کندو و زنبورستان نیز پخش کرد. رعایت نکات بهداشتی و بررسی سلامتی کندو می تواند خطر شیوع بیماری به طور تصادفی بین کندوها را کاهش دهد.

گسترش در کلنی
هنگامی که بیماری نوزما وارد کلنی شد، این بیماری می تواند به سرعت در بین زنبورها گسترش پیدا کند.  به خصوص در شرایط خنک تر، وقتی زنبورها قادر به پرواز نیستند و مجبور به ماندن در کندو می شوند، بیماری سریع تر در کندو رشد پیدا می کند.

نوزما آپیس وقتی پخش می شود که اسپورهایی که از طریق دستگاه گوارش یک زنبور آلوده عبور کرده اند، توسط یک زنبور عسل سالم مصرف شوند. این اسپورها می توانند منابع آب و منابع غذایی را آلوده کرده یا توسط زنبورهایی که مواد زائد به ویژه مدفوع ها را تمیز می کنند، از داخل و اطراف ورودی کندو آلوده شوند.نوزما سرنا به همان روش نوزما آپیس پخش می شود. همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می دهد که نوزما سرنا می تواند از طریق انتقال غذا بین زنبورها نیز پخش شود؛ اما این موضوع هنوز قطعی نیست.

مدیریت بیماری نوزما
اگر به فکر کاهش تلفات زنبورها در زنبورستان هستید، باید بیماری را مدیریت کنید. اگر بیماری نوزما زود تشخیص داده شده و مدیریت شود، احتمال آسیب های جدی به کندو کاهش پیدا می کند. در نتیجه تشخیص به موقع و اقدام سریع برای مبارزه با نوزما، مهمترین وظیفه زنبوردار در مواجهه با این بیماری است.

بهترین راه برای مدیریت نوزما، قوی و سالم نگه داشتن کندو است. شیوه های خوب مدیریتی از جمله تضمین وجود مواد غذایی مناسب برای زنبورها، استفاده از زنبور ملکه جوان و تعویض شان ها هر 3 تا 4 سال یکبار، مستعمرات را قوی نگه می دارد و دلایل احتمالی بروز نوزما را کاهش می دهد. با این راهکارهای پیشگیرانه خطر ابتلا به بیماری نوزما به شدت کاهش پیدا خواهد کرد.

همچنین به صورت ویژه دقت داشته باشید که تا جای ممکن از دادن استرس به کلنی در فصل زمستان اجتناب نمایید. برای این منظور از سرکشی به کلنی و حرکت دادن جعبه های کندو در فصل زمستان اجتناب نمایید؛ زیرا بازرسی ها و حرکات در این زمان می توانند سطح استرس درون کلنی را افزایش دهند.

هنگام آماده شدن کندو برای زمستان، همیشه از عدم وجود جعبه های اضافی روی کندو اطمینان حاصل کنید. همچنین از وجود عسل و گرده با کیفیت مناسب برای کلنی مطمئن شوید. اگر عسل و گرده به اندازه کافی وجود ندارد، تغذیه مکمل گرده غنی از پروتئین و تغذیه قندی برای آنها در نظر بگیرید.

نکته بعدی برای مدیریت بهتر بیماری، توجه به علائم عمومی است. زنبوردار موظف است با دیدن کوچکترین علائمی نسبت به آن واکنش دهد. در هر صورت این علائم که در این قسمت و قسمت قبلی به آن اشاره کردیم، نشانه ای از بروز مشکل در کندو هستند. پس باید خیلی سریع برای انجام آزمایش های مربوط به نوزما و دیگر بیماری ها اقدام کنید. هیچ شکی نکنیدف نوزما فقط باید در آزمایشات دقیق مشخص شود. به ویژه علائم نوزما آپیس که کمی از علائم عمومی فراتر هم می رود، باز باید با تشخیص آزمایشگاهی به قطعیت آن پی برد.

نوزما در فصول خنک تر سال که زنبورها به جای انجام پروازهای پاکی مجبور ماندن در کندو می شوند، بیشتر خود را نشان می دهد. زنبورداران باید در طی دوره های پاییز، زمستان و بهار کندو خود را در وضعیت گرم و آفتابی قرار دهند. این امر به اعضای کلنی اجازه می دهد تا به طور منظم از کندو خارج شوند و این مانع از تجمع اسپورهای نوزما در مدفوع موجود در کندو می شود.

زنبورداران همچنین باید اقدامات احتیاطی را انجام دهند تا اطمینان حاصل شود که هرگونه تجهیزات کندو که احتمالاً به اسپورهای نوزما آلوده است، پاک شده اند. این موضوع باعث کاهش شیوع پاتوژن بین کندو می شود. به همین دلیل، به دنبال ایجاد یک سیستم مدیریتی دقیق برای کنترل تجهیزات زنبورداری باشید.

سخن آخر
بیماری نوزما یک بیماری همه گیر در جهان است. در نتیجه هیچ کلنی زنبور عسل از آن ایمن نیست. این زنبوردار است که باید تلاش کند با مدیریت سریع خود، احتمال ابتلا زنبورستان به نوزما را کاهش داده و در صورت ابتلا، سریعا برای درمان اقدام کند. با این مدیریت صحیح، جای هیچ نگرانی نخواهد بود.