روش های جلوگیری از تولید بچه‌کندو و کنترل آن
در مناطق معتدل و نیمه گرمسیری جلوگیری از تولید بچه‌کندو و کنترل آن مشکل است وموفقیت زنبوردار به اقداماتی بستگی دارد که برای این منظور انجام میدهد
زنبورداران یکی از اهداف۳ گانه ذیل را درزنبورستان مورد توجه قرار میدهند
۱ - بعضی علاقمندند از کلنی‌های خویش عسل های بیشتری برداشت نمایند
۲ - بعضی تمایل دارند ضمن برداشت عسل کندوها را نیز افزایش دهند
۳ - عده دیگری میخواهند کندوها را بیشتر کنند
جلوگیری از تولید بچه کندو و کنترل آن بمنظور بهره‌برداری از انرژی بچه‌کندو۲مقوله متفاوت از هم میباشند در اینجا هریک از آنها بطور جداگانه مورد بررسی قرار میگیرد
برای جلوگیری از تولیدبچه‌کندو ۶ روش و کنترل بچه‌کندو ۸ روش ارایه و توصیه میگرددکه حاصل تحقیقات و تجربیات دانشمندان ، اساتید و زنبورداران حرفه‌ای سراسر جهان است که در هیچیک از کتابهای فارسی وخارجی نوشته نشده‌اند
زنبورداران روشهائی راکه اهداف فوق‌الذکر آنها را تامین میکند و در ذیل شرح داده شده‌اند انتخاب وبه مورد اجرا بگذارند
الف: روشهای جلوگیری از تولیدبچه‌کندو
۱ ) پیر بودن ملکه
ملکه‌ها درسنین بالا بعد از رسیدن به حداکثر تخمریزی نمیتوانند تخم های بیشتری گذاشته وخواسته زنبوران پرستار را برآورده نمایند از طرفی ۲ نوع فرمونی که از بیدار شدن غریزه تولید بچه‌کندو جلوگیری میکنند به اندازه کافی توسط ملکه پیر ترشح وپخش نمیگردد و در نتیجه زمینه لازم برای تولیدبچه‌کندو در زنبوران پرستار بوجود میآید
در یکی از زنبورستان های حرفه‌ای انگلستان کلنی‌هائی با ملکه‌های دو ساله ، ۳ برابر کلنی‌هائی که ملکه یکساله داشتند بچه کندو تولید کردند.
زنبورداران حرفه‌ای معمولا ملکه‌های کلنی‌ها را در فاصله ۶ ماه تا ۲ سالگی تعویض میکنند اینکار میتواند بمقدار زیادی درصد کلنی‌هائی که در تدارک تولید بچه‌کندو هستند کاهش دهد در این روش بچه‌کندوی کمتر و عسل بیشتری در زنبورستان تولید میشود
۲ ) غریزه ژنتیکی برای تولید بچه‌کندوبه چندین عامل بشرح ذیل بستگی دارد
* نوع و نژاد زنبورعسل که تمایل تولید بچه‌کندو در آنها متفاوت میباشد
* شرایط محیطی و آب و هوا
* روش مدیریت کلنی
در گذشته زنبورداران از تولید بچه‌کندو توسط زنبوران خوشحال میشدند ولی امروزه موسسات زنبورداری نژادهائی را انتخاب میکنندکه حداقل بچه‌کندو را تولید نمایند.
۳ ) ازدحام بیش ازحد درکندو
بعنوان یک عامل مهم برای جلوگیری از ازدحام بیش از حد جمعیت زنبوران میتوان در بالای شبکه مانع ملکه طبق و یا نیم طبق قرارداد ولی باید توجه داشت که این عمل برای جلوگیری از بچه‌کندو کافی نخواهد بود
روش دیگر گذاشتن کندوئی باکلنی ضعیف بجای کلنی قوی است در اینصورت کلنی قوی زنبوران مزرعه خویش را از دست داده و کلنی ضعیف از آنها سود خواهد برد و متوسط سن کارگران کلنی قوی کمتر خواهد شد
۴ ) ازدحام بیش ازحد در آشیانه نوزادان
باانتقال تعدادی ازقابهایی که دارای نوزادان پوشیده شده‌ای میباشند میتوان ازدحام بیش از حد را در آشیانه نوزادان کاهش داد و از قابهای مذکور نیز میتوان برای قوی‌تر کردن نوکلئوس‌ها (کندوچه‌ها) استفاده نمود
اگر کندو دارای۲جعبه نوزادان باشد در اینصورت میتوان جعبه‌ها را جابجا کرد
ملکه علاقمند است در جعبه بالائی تخمگذاری نماید و چنانکه بعد از ۳ هفته مجددا جعبه‌های مذکور با هم جابجا شوند فضای لازم برای تخمگذاری ملکه فراهم میگردد و از ازدحام در آشیانه نوزادان جلوگیری میگردد
زنبورداران حرفه‌ای از ۳ جعبه نوزادان استفاده کرده وهر۱۰ الی ۲۱ روز جعبه‌های اول و سوم را با هم عوض میکنند ( یکی ازجعبه نوزادان جعبه کندو میباشد ) و برای تشویق ملکه برای تخمگذاری در جعبه بالائی ۱ قاب از نوزادان را در وسط جعبه سوم قرار میدهند
روش دیگری که بصورت های مختلف مورداستفاده قرارمیگیرد روش دمارینگ میباشد که درسال۹۰—۱۸۸۰توسط دماری ارایه شد
در یکی ازروش ها قابی که ملکه در روی آن قرار دارد در داخل جعبه خالی کندوئی گذاشته قسمت های خالی آنرا با پوکه و برگه موم پر کرده و بعد از گذاشتن شبکه مانع ملکه جعبه‌های (طبق‌های) دیگر را بر روی آن میگذارند ، زنبوران در جعبه‌های مذکور پراکنده گردیده واحتمالا درجعبه‌های بالائی به پرورش سلولهای ملکه اقدام میکنند
بعد از ۷ روز جعبه‌های بالای شبکه مانع ملکه را بازدید کرده در صورت وجود سلولهای ملکه آنها را بریده و بر میدارند در روزهای بعد بعلت نبودن تخم و لارو مناسب سلول ملکه‌ای در آنها پرورش داده نمیشود
روش‌دیگری درکتاب فرانسوی"Blocage de la ponte"شرح داده شده است ، محدود کردن تخمگذاری ملکه بمدت ۱۰روز یا بیشتر میباشد ، برای اینکار ملکه را بمدت مذکور در قفسی در داخل کندوی خویش محبوس میکنند
در روش دیگری ۱ یا ۲ جعبه ( شامل نوزادان و زنبوران بدون ملکه ) از این کلنی را برروی تخته جداکننده‌ای که برروی کندوی مذکورقرارداده شده است گذاشته و سوراخ پرواز کوچکی درجعبه بوجود می آورند ( به این جعبه میتوان ملکه جدید و یا سلول ملکه داد یا اجازه داد که خود زنبوران ملکه‌ای پرورش دهند ) سپس بموقع میتوان آنرا بجای دیگری انتقال داده و کلنی جدیدی بوجود آورد و یا سیستم دو ملکه در کندو را در آنها پیاده کر
۵ ) تهویه ناکافی
ازدحام بیش از حد آشیانه باعث میگردد که تهویه کندو بصورت نامناسب انجام گیرد این عمل باعث میشود تبخیر آب از شهد و تبدیل آن به عسل به تاخیر بیافتد زنبوران در داخل کندو باجابجائی هوا عمل تهویه را انجام میدهند و اگر سوراخ پرواز بزرگی درکندو وسوراخهای دیگری درسقف و پوشش داخلی کندو یاشکافی درطبقات وجود داشته باشدعمل تهویه بخوبی انجام میگیرد ولی باید توجه داشت که در زمان جاری شدن شهد اصلی میتوان از این شکاف ها استفاده نمود ولی باکاهش شهد در طبیعت وخطر شیوع غارت باید این شکاف ها مسدودگردند. (هدف‌شماره۱)
ب : کنترل بچه‌کندو
کنترل بمنظور جلوگیری از تولید بچه کندو از آشیانه‌ای که دارای شاخون های‌ملکه میباشد صورت میگیرد و این عمل میتواند برای زنبوردار خسته کننده باشد بعد از به وجود آمدن غریزه تولید بچه‌کندو در کلنی زنبوران در پایه‌ها ( فنجان های موجود در شانها ) و یا سلولهای گردی که بوجود آورده و حاوی تخم یا لارو میباشند برای پرورش ملکه اقدام میکنند ۱۲ یا ۱۴روز بعد ملکه‌های باکره از آنها خارج میگردند ولی اولین بچه‌کندو که ملکه مادر آن را همراهی میکند ممکن است چند روز قبل کندو را ترک کرده باشد بنابراین چنین کندوهائی باید هر ۹ تا۱۰ روز مورد بازدید قرار گیرند در غیر اینصورت آنها بچه‌کندو تولید خواهند کرد.
روشهای مختلفی برای پیشگیری و کنترل بچه‌کندو بشرح ذیل مورد استفاده قرار میگیرند.
۱ » بریدن ؛ برداشتن و خراب کردن شاخونها
تنها انجام این عمل از تولیدبچه‌کندو جلوگیری نمیکند و جابجائی کندوی مذکور با کندوی هم رنگ دیگری که دارای کلنی کوچکی است در اینصورت تعداد زیادی از زنبوران پرواز کننده کندوی اصلی به کلنی کوچک انتقال یافته و غریزه تولید بچه‌کندو ازبین میرود (هدف شماره۱)
۲ » تخریب شاخونها و تعویض ملکه پیر با یک ملکه جوان بارور
بهتر است ملکه جوان به نوکلئوسی که دارای قابهائی اززنبوران ونوزادان کندوی مذکور میباشد معرفی و سپس به کندوی اصلی اضافه گردد. (هدف‌شماره۱)
۳ « انتقال ملکه پیر و نگهداری فقط ۱شاخون سر باز در داخل کندو و بازدید مجدد کندو پس از۵ روز و تخریب سایر شاخونهای تولید شده احتمالی در این صورت زنبوران شاخون اولی را به نحو مطلوبی پرورش میدهند و ملکه جوان خودبخود جایگزین ملکه اصلی گردیده و بچه کندوئی نیز تولید نمیشود.(هدف‌شماره۱)
۴ « تقسیم کلنی وایجادکلنی جدید
درصورت وجود ملکه‌های بارور جوان آنها را به این ۲ کلنی معرفی میکنند در غیر این صورت به یکی از کلنی‌ها ملکه اصلی را معرفی کرده و برای کلنی دیگر شاخون بکار میبرند. (هدف‌شماره۲)
روشهای شماره یک ، دو و سه توسط تعداد زیادی از زنبورداران حرفه‌ای مورد استفاده قرار گرفته و روش اول بوسیله دادانت و پسران بکار برده شده است.
۵ « تقسیم کلنی وایجاد ۲ بچه کندوی مصنوعی ( درادامه شرح داده خواهد شد)
۶ « کندو را با استفاده از تخته نازانف جدا میکنند جدا کردن بچه‌کندو با استفاده از تخته نازانف و همچنین بچه کندوی تکان داده شده طولانی و وقت‌گیر بوده و بیشتر توسط بعضی از زنبورداران تفننی بکار برده میشوند در صورت تمایل همکاران میتوانند به کتاب رجوع کنند.
۷ » تعدیل و تقویت بچه‌کندوبه روش پدگن
پدگن کندوی A را که بچه‌کندو تولید کرده بود شناسایی و آن را به ۱ متری محل اصلی انتقال داد سپس مسیر سوراخ پرواز آن را به اندازه ۹۰ درجه تغییر داد بچه‌کندوی B را در محل کندوی A قرار داد و شبکه مانع ملکه و نیم یا طبق کندوی A را بر روی کندویB گذاشت روز بعد زنبوران کندویA پرواز کرده و هنگام مراجعت وارد کندویB گردیدند چند روزی به علت انتقال زنبوران کارگر کندوی A به کندویB فعالیتی از کندوی A مشاهده نگردید ۷ تا ۸ روز بعد زنبوران کارگر کندویA شروع به پرواز نمودند در این موقع پدگن کندویA را کم‌کم به نزدیکی کندویB انتقال داد و سپس سمت سوراخ پرواز آن را بحالت قبلی برگرداند.
روزبعد کندویA را بطرف دیگر کندوی Bمنتقل و مجددا سمت سوراخ پرواز آنرا ۹۰ درجه تغییر داد با پیاده کردن روش فوق‌الذکر ۵ تا ۱۲هزار زنبور کارگر از کندوی A به کندویB منتقل گردید و بدین ترتیب کندویA بعلت از دست دادن زنبور کارگر خویش بچه‌کندو بعدی را تولید نکرد و کندویB نیز با برخورداری از زنبوران کارگر۲کندوی فوق حداکثر عسل را تولید نمود. (هدف‌شماره۲) پیاده کردن این روش برای کسانیکه دارای کندوی محدودی می‌باشندعملی است
طرز شناختن کلنی تولیدکننده بچه‌کندو
احتمال دارد کندوی تولیدکننده بچه‌کندو شناسائی نشود و برای شناسائی آن تعداد ۶ -۱۰ زنبور کارگر از بچه‌کندو را گرفته و در داخل جعبه خالی کبریت قرار میدهیم و سپس ۱قاشق چایخوری که نصف آن دارای آرد معمولی است به داخل جعبه ریخته و برای چند ثانیه جعبه را محکم تکان میدهیم تا زنبوران به آرد آغشته گردیده و در صورت خروج از جعبه به کندوی اصلی خویش برمیگردند و بدین ترتیب کلنی مورد نظر شناخته میشود زنبوران آرد را خورده و از آن بعنوان گرده استفاده خواهندکرد.
۸ ) بریدن یکی از بالهای ملکه
روش دیگر برای کنترل بچه‌کندو بریدن یکی از بالهای ملکه بعد از انجام عمل جفتگیری است البته دراین روش بچه‌کندو تولید و به بیرون پرواز میکند ولی بعلت عدم همراهی ملکه مجددابه کندو برمیگردند مگر اینکه زنبوردار متوجه گردیده و اقدامی بعمل آورد درغیر اینصورت بچه کندوبه همراه ملکه‌های باکره از کندوخارج خواهدشد.
بعضا ملکه بال بریده از سوراخ پرواز خارج شده و با زنبوران بچه‌کندو خوشه‌ای درروی زمین و در جلوی کندو بوجود میآورد.
کندویی که بچه تولید کرده است
بچه‌کندو را گرفته و در جای کندوی تولید کننده بچه کندو (کلنی‌اصلی) قرار داده و هنگام عصر پس از پر کردن داخل کندوی بچه‌کندو با برگه موم شبکه مانع ملکه را روی آن گذاشته وطبق و یا نیم طبق روی کندوی اصلی را برداشته و بر روی بچه کندو قرار داده و پارچه یا تخته پوشش داخلی را که سوراخ وسطی آنرا گرفته‌ایم بروی طبق و یا نیم طبق فوق‌الذکر قرار میدهیم و سپس طبقی که دارای سوراخ پرواز مجزایی است برروی پارچه و یا تخته پوشش داخلی گذاشته و همه شانهای موجود در کندوی اصلی را بداخل طبق مذکور منتقل کرده و درب کندو را بر روی طبق میگذاریم.
صبح روز بعد زنبوران از سوراخ پرواز بالائی و پائینی پرواز کرده و هنگام مراجعت همه زنبوران از سوراخ پائینی وارد کندوی بچه‌کندو میشوند لذا در روزهای بعد پروازی از سوراخ پرواز بالایی دیده نمیشود.
بچه کندوی دوم ۷ تا ۹ روز بعد از بچه‌کندو اول تولیدمیشود ولی چون طبق بالائی (کندوی‌اصلی) زنبوران مزرعه خویش را از دست داده است معمولا بچه کندوی دوم را تولید نمیکند ولی برای اطمینان بیشتر بشرح ذیل عمل میکنیم.
۱ » پنج روز بعد از گرفتن بچه‌کندو طبق بالائی مورد بازدید قرار داده و تمام شاخونها را بغیر از یکی از آنها که سرش باز است باقی میگذاریم در روزهای بعد چون در داخل طبق تخم و لاروی برای پرورش شاخون جدید وجود ندارند، زنبوران ناچارا شاخون سر باز را به نحو مطلوبی پرورش داده و تغذیه میکنند و بهترین ملکه از آن تولید مینمایند و این ملکه بعد از جفتگیری شروع به تخمگذاری میکند. و در این مدت گرمای بچه کندوی زیرین خطر سرد شدن تخمهای بالائی را کاهش میدهد.
۲ » اگر در زنبورستان ملکه‌ای باصفات بسیار مطلوبی داشته باشیم شانی که دارای تخم و لارو در سنین مختلفی است از کندوی ملکه فوق‌الذکر برداشته و پس از خراب کردن آخرین شاخون سر باز باقیمانده در طبق آنرا در وسط شانهای طبق قرار میدهیم.
در روزهای بعد زنبوران طبق ناچارا از لارو جوان شان منتقله شاخونی پرورش داده و ملکه‌ای بوجود میآورند که دارای صفات بسیار مطلوبی میباشد که بعد از جفتگیری شروع به تخمگذاری مینماید و یا میتوان قابی حاوی لاروهای پیوند شده را در داخل طبق قرارداده و بعداز ۱۰روز قاب مذکور از طبق برداشته ویکی ازشاخونها را در وسط یکی از شانهای طبق نصب کرده و از بقیه شاخونهای قاب برای تولید نوکلئوس و یا تعویض ملکه‌های پیر کلنی‌ها استفاده میکنیم (نحوه تعویض ملکه پیر با شاخون درکتاب شرح داده شده است)
بعد از جفتگیری و تخمگذاری ملکه در طبق بالا اگر از تخته پوشش داخلی استفاده کرده‌ایم سوراخ وسط آنرا باز میکنیم و یا چنانکه با پارچه پوشانده بودیم گوشه پارچه را به اندازه۱۰سانتیمتر برمیگردانیم تا ارتباط و رفت و آمد بین زنبوران بالا و پائین برقرار گردد.
استفاده از مزایای متعدد پیاده کردن این سیستم:
الف ) تا جاری شدن شهد اصلی در منطقه این کندو با دو ملکه دارای جمعیت زیادی خواهند بود و میتوانیم بشرح ذیل عمل کنیم.
۱ « اگر در نظر داریم کندو اضافه کنیم شانهای داخل طبق بالائی رابه کندوئی انتقال داده و آنرا در جای دیگر از زنبورستان قرار میدهیم.
زنبوران صبح روز بعد پرواز کرده ولی زنبوران کندوی جدید که جایش را تغییر داده‌ایم در مراجعت بعلت نبودن سوراخ پرواز بالائی از سوراخ پرواز پایئنی وارد بچه کندو میگردند.
با انجام این عمل بچه‌کندو حداکثر عسل را در زمان جاری شدن شهدتولید میکند.
۲ « درصورت نیاز از شانها و شاخونهای موجود در طبق بالایی نوکلئوس‌هایی تولید نمائیم
۳ « کندوی انتقال داده شده که دارای ملکه بارور و جوانی است فرصت کافی برای تولید نوزاد و ذخیره غذائی خواهد داشت.
۴ » اگر در نظر نداریم کندو اضافه کنیم در اینصورت قبل از اتمام خردادماه آنها را باهم ادغام میکنیم برای اینکار شبکه مانع ملکه و تخته پوشش داخلی و یا پارچه را برداشته و چنانکه نیم طبقی در وسط طبق و جعبه کندو وجود داشت آنرا برداشته و بر روی طبق قرار میدهیم گرچه انتظار میرود ۲ ملکه یکدیگر را ملاقات کرده و مبارزه کنند ولی این عمل بفوریت اتفاق نمیافتد و مادر و دختر برای مدتی به تخمگذاری ادامه میدهند و درزمان کاهش شهد درطبیعت ۲ ملکه با هم برخورد کرده و در این دوئل ملکه جوان پیروز گردیده و کلنی را سرپرستی مینماید بعضا دیده شده ۲ ملکه به زندگی خویش ادامه میدهند ولی ملکه پیر چون توسط زنبوران تغذیه نمیشود بتدریج چروکیده شده و بشکل و اندازه زنبورکارگر درآمده و بالاخره ناپدید میشود.
۵ » با این روش تعویض سالیانه ملکه‌ها فراهم میگردد.
۶ » با پیاده کردن این روش جلوی تولید بچه کندوی دوم وسوم گرفته میشود.
✍️استاد عباداله پیرایرانی
