ضوابط فنی صدور پروانه مراکز تکثیر و پرورش ملکه

مقدمه : 

 با توجه به نقش ملکه در موفقیت مدیریت زنبورداري ها، تکثیر و پرورش ملکه مطـابق اصـول بهداشـتی در مراکـز مجـاز داراي تاسیسات و تجهیزات مناسب از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.

بدین منظـور ضـوابط فنـی بهداشـتی شـامل :
محل و موقعیت استقرار، تاسیسات و تجهیزات مورد نیاز و مقررات صدور پروانه مراکز تکثیر و پرروش ملکه به شـرح زیـرتعیین می شود. 

محل و موقعیت:
انتخاب صحیح محل استقرار زنبورستان یکی از مهمترین نکات مدیریتی مهم در تولید و تکثیر ملکه زنبور عسل است . 

این مراکز باید در محلی استقرار  یابند که :
از نظر  ضوابط نظام دامداري مشکلی نداشته باشند .
حوادث طبیعی مانند سیل آنها را تهدید ننموده و در مسیر  رودخانه نباشد .
امکان دسترسی به آب کافی، سالم و بهداشتی و تامین برق وجود داشته باشد. 
تحت تآثیر آلاینده هاي محیطی و صنعتی قرار نگیرند.
شرایط آب و هوایی منطقه براي پرورش زنبور عسل مناسب باشد .
منطقه داراي پوشش گیاهی مطلوب باشد ( فلور گیاهی منطقه از نظر تأمین شهد و گرده مناسب باشد ) .     

 ظرفیت :
حداقل ظرفیت تولیدي سالیانه ؛ 1000 ملکه قابل عرضه به بازار تعیین می شود (که براي این منظورداشتن حداقل 200 کلنی زنبور عسل الزامی است ).
حداکثر ظرفیت تولیدي سالیانه ؛ 5000 ملکه قابل عرضه به بازار تعیین می شود .
تبصره  : در صورت درخواست بیش از5000 ملکه قابل عرضه به بازار ، پـس از ارائـه طـرح و نقشـه از سـوي متقاضـی و  بررسی طرح در کمیسیون صدور پروانه استانی ( که با توجه شرایط و پوشش گیـاهی منطقـه تعیـین مـی گـردد) و تاییـد نهایی کمیسیون مرکزي صدور پروانه ، انجام پذیر خواهد بود .  

زمین:
مساحت زمین به نحوي تعیین می شود که علاوه بر استقرار تاسیسات اصلی شامل: اتاق پیوند/ اتاق تلقیح، اتاق ضدعفونی ( گاز دادن ) کندوها و پوکه ها و اتاق استحصال عسل و موم ، فضاي کافی جهت استقرار کندو ها و احداث  تاسیسات جانبی شامل : انبارها و ساختمان اداري ، محوطه سازي براي تردد پرسنل و وسایل نقلیه و... فراهم باشد .  
* حداقل زمین مورد نیاز ( با در نظر گرفتن حداقل ظرفیت تولید ملکه ) : 3000 متر مربع ( به ازاي هر کلنی زنبور عسل 15 متر مربع ) و حداقل زیربناي مسقف براي ساختمان و تاسیسات ؛ 150  متر مربع تعیین می شود. 

فواصل: 
رعایت حریم بهداشتی مراکز تکثیر و پرورش ملکه زنبور عسل  از انواع دامداري ، صنایع وابسته به دام ، عـوارض طبیعـی و تاسیساتی و همچنبن مناطق مسکونی مطابق جدول پیوست 1 ، الزامی می باشد .  
تبصره  : تکثیر و پرورش ملکه زنبور عسل در واحدهاي آپارتمانی و منازل مسکونی ممنوع می باشد . 

طرح و نقشه : 
طرح و نقشه تاسیسات باید توسط متقاضی متناسب با ظرفیت و با رعایت اصول GMP و امنیت زیستی (بیوسـکیور یتی ) به نحوي تنظیم و ارایه گردد که شامل تاسیسات اصلی و جنبی با مشخصات ذیل نیز باشد :   

الف ) تاسیسات اصلی:  
تاسیسات اصلی شامل :  
1. بخش پیوند لارو ( اتاق پیوند ) 
این اتاق در روش تولید و تکثیر ملکه از طریق انتقال لاروهاي جوان از سلول هاي کارگر به سلول هاي مصنوعی ملکه کاربرد دارد . در این اتاق انتقال لاروهاي جوان از سلول هاي کارگر به سلول هاي مصنوعی ملکه از پیش ساخته شده ( فنجانک هاي ملکه ) صورت می گیرد. 

این اتاق باید به صورتی طراحی شود که : 
ایجاد و حفظ رطوبت و دمایی شبیه به دما و رطوبت کندو ( دما 30 درجه   سانتی گراد و رطوبت 60% )  طی عمل پیوند ، به سهولت امکان پذیر باشد . 
فضاي مورد نیاز به صورتی در نظر گرفته شود که پس از استقرار تجهیزات، انجام عملیات پیوند در شرایط بهداشتی قابل انجام باشد . 
کف و دیوارها قابل شستشو و ضدعفونی و کف داراي زهکشی و سیستم فاضلاب مناسب و پوشیده بوده و بـا شـیب مناسب به سمت چاه فاضلاب یا سپتیک هدایت گردد. 

2 . بخش تلقیح ( اتاق تلقیح مصنوعی) 
این اتاق در روش تولید و تکثیر ملکه به شیوه تلقیح مصنوعی کاربرد دارد . در این اتاق عملیات تلقیح مصنوعی انجام میپذیرد . 

این اتاق باید به صورتی طراحی شود که :
ضمن فراهم بودن فضاي مورد نیاز براي استقرار تجهیزات ، انجام عملیات تلقیح مصنوعی در شرایط بهداشـتیامکان پذیر باشد . 
کف و دیوارها قابل شستشو و ضدعفونی و کف داراي زهکشی و سیستم فاضلاب مناسـب و  پوشـیده بـوده و بـاشیب مناسب به سمت چاه فاضلاب یا سپتیک هدایت گردد.

ب ) تاسیسات جانبی:    
1. اتاق استحصال عسل
از این اتاق جهت استقرار دستگاه اکستراکتور و سایر تجهیزات مربوط به استخراج عسل و موم عسل استفاده می شود . 
2. انبار نگهداري عسل و برگ موم
باید مجهز به امکانات لازم به منظور تامین دما و تهویه مناسب  براي نگهداري عسل وبرگ موم  باشد . 
3. انبار ملزومات 
در نظرگرفتن مکان مناسب و داراي امکانات لازم براي نگهداري کندو ، موم هاي استحصالی و سایر ملزومات ، متناسب با ظرفیت واحد الزامی است .  
4. اتاق ضدعفونی / گاز 
از این اتاق جهت گاز دادن و ضدعفونی کردن کلیه لوازم و تجهیزات از قبیل کندو و قاب و ... استفاده می شود. 
5. رختکن و سرویس بهداشتی
احداث رختکن و سرویس بهداشتی به تعداد کافی در مبادي ورودي به مجموعه ضروري است. 
جایگاه تعوض لباس/ رختکن باید مجهز به روشویی براي شستن دست ها و حوضچه ضد عفونی براي ضد عفونی چکمه ها ( در قسمت درب خروجی ) باشد. 
سرویس بهداشتی باید مجهز به آب سرد و گرم ، روشویی ، حوله یکبار مصرف ، سطل درب دار و مواد پاك کننده و ضدعفونی کننده مناسب باشد . 
یادآوري : کف و دیوار کلیه تاسیسات فوق الذکر بایستی قابل شستشو و ضدعفونی و کف داراي زهکشی و سیستم فاضلاب مناسب و پوشیده بوده و با شیب مناسب به سمت چاه فاضلاب یا سپتیک هدایت گردد. 
6. ساختمان اداري و کارگري  ساختمان اداري وکارگري باید در مبادي ورودي به محوطه به صورتی احداث شوند که از تاسیسات اصلی مجزا باشند.  
7. اتاق مسئول فنی بهداشتی 
در مجموعه مکان مناسب و مجهز به امکانات مورد نیاز جهت مسئول فنی بهداشتی باید در نظر گرفته شود. 
8. محل دفع بهداشتی کندوها و شان هاي آلوده و مستعمل  
در نظر گرفتن محل مناسب براي از بین بردن کندوها و شان هاي آلوده و مستعمل در محوطه مجموعه بـا مو قعیـت   مناسب که با در نظر گرفتن جهت وزش باد غالب در دورترین نقطه مجموعه قرار می گیرد ،ضروري می باشد . 
9. حوضچه هاي ضدعفونی 
وجود حوضچه هاي ضد عفونی در مبادي ورودي مجموعه (جهت خودرو) و نیز جهت پرسنل ( اتاق پیونـد و تلقـیح )  الزامی است. 
10. حصارکشی و محوطه سازي
محصور بودن مجموعه به منظور جلوگیري از ورود حیوانات و افراد متفرقه الزامی است. 
علاوه بر ایجاد فضاي سبز مناسب ، کلیه مسیر تردد جهت دسترسی خودروها به منظور بارگیري کندوها  و دسترسی کارکنان به کندو هاي عسل و تاسیسات ، باید به شکل مناسب خیابان کشی شود. 

ج ) تجهیزات
1. کندو / کلنی پرستار 
کلنی پرستار به کلنی اطلاق می گردد که قاب پیوندي همـراه بـا فنجانـک هـا را بـه ایـن کلنـی انتقـال مـی دهنـد . از مشخصه هاي بارز این کلنی ها وجود جمعیت زیاد کارگر جوان همچنین وجود قاب هـاي حـاوي گـرده و عسـل اسـت.
معمولاً قاب هاي پیوندي را بین قاب هاي حاوي عسل گرده و نوزاد قرار می دهند .  
تعداد این کلنی ها باید متناسب با ظرفیت تولید ملکه زنبور عسل باشد .  
2. انکوبا تور 
از این وسیله که می تواند در اتاق پیوند مستقر گردد ، براي نگهداري شاهخون ها و یا فنجانـک هـاي داراي لارو ملکـه (پس از بسته شدن درب شاهخون ها و یا فنجانک هاي داراي لارو ملکه تا زمان تولد)درشرایط مناسب استفاده می شود.  
3. کندو/ کلنی پدري  
براي تامین شرایط مناسب جفتگیري ملکه تولید زنبورهاي نر از نژاد خـوب و بـه تعـداد مـورد نیـاز اهمیـت زیـادي دارد.      همان طور که عسل براي زنبوردار اهمیت دارد وجود زنبور نر براي پرورش دهنده ملکه ضروري و مهـم اسـت.از ایـن رو برنامه ریزي دقیق براي تولید ( کلنی پدري ) مناسب امر مهمی به شمار می رود. 
4. کندوي جفتگیري ملکه زنبورعسل 
در واحدهاي پرورش ملکه که اغلب صدها یا هزاران ملکه پرورش داده می شود ، باید کنـدوهاي  جفتگیـري مخصوصـی پیش بینی شود.کندوهاي جفتگیـري کنـدوهاي کوچـک بـدون ملکـه، تخـم   و لارو هسـتند کـه داراي مقـداري پوکـه خالی،گرده گل، عسل و یا شربت شکر و مقداري زنبورجوان همراه با شفیره کارگران نزدیک تولد می باشند.  
5. فنجانک هاي ملکه  
سلول هاي مصنوعی ملکه از پیش ساخته شده می باشند که لاروهاي جوان از سلولهاي کارگر به آنها منتقل می شوند. 
یادآوري : دستگاه کارل جنتر : این دستگاه داراي قالب هاي فنجانکی می باشد . با قـرار دادن فنجانـک هـاي مـومی یـا پلاستیکی و محبوس کردن ملکه در این دستگاه و قرار دادن آن در کلنی،ملکه در فنجانک ها تخم گـذاري خواهـدنمود.در نتیجه پرورش دهنده فنجانک هایی حاوي تخم 1 روزه براي پرورش ملکه خواهد داشت.  
6. سوزن پیوند لارو 
از این وسیله براي  انتقال لاروهاي جوان 1 الی 2 روزه به درون فنجانک ها استفاده می نمایند. 
7. تجهیزات تلقیح مصنوعی 
در صورتی که متقاضی ، درخواست تکثیر و تولید ملکه به روش تلقیح مصنوعی را داشـته باشـد بایـد وسـایلی کـه بـراي انجام تلقیح مصنوعی ملکه لازم است فراهم و نسبت به ایجاد اتاق تلقیح مصنوعی نیز اقدام نماید. 
وسایل تلقیح مصنوعی مورد نیاز عبارتند از:
دستگاه تلقیح مصنوعی (که به آن قید ملکه/ Queen Holder می گوینـد ) ، قلاب شکمی، قلاب نیش ، سرنگ، میل( براي باز کردن چین مهبلی که به صورت متحرك به دستگاه نصب شده اسـت ) ، سیلندر گاز کربنیک ( براي بیهوش کردن ملکه) ، میکروسکوپ مخصوص ، کندانسور، ظـرف شیشـه اي (کـه در آن بـه ملکه گاز کربنیک بیشتري می رسانند) ، قفس زنبور نر  
8- سایر لوازم و تجهیزات 
لباس زنبورداري و کلاه توري، دستکش (چرمی ،کتانی و . .  ) و کفش ، دودي ، چنگال ، اکستراکتور، سطل هاي عسل ، اهرم (براي جا به جا کردن قاب ها یی که در کندو به هم چسبیه اند و . .  ، صافی دوبل ( براي جدا کردن ذرات معلق در عسل بعد از استراکتور کردن)، کاردك ، هم زن عسل ، برس نرم ( براي جدا کردن  و یا راندن زنبـور هـا از روي قـاب )، دستگاه بسته بندي عسل ، ظرف غذا خوري ( براي تغذیه زنبور عسل ) ، ظروف نگهداري عسل ، ترازو ( براي وزن کـردن کندو ها و یا عسل برداشتی) ، قرقره سیم گالوانیزه ( براي سیم کشی قاب ها که به هنگام استراکتور کـردن مـوم از قـاب جدا نگردد) ، تخته موم دوز ( تکیه گاهی براي موم به هنگام موم دوزي) ، جعبه بـزرگ یـا کنـدوي خـالی( بـراي حمـل قابهاي عسل و . . ) ، موم دوز ( وسیله اي براي موم دوزي) ، موم بر ، فرم چوبی ، قفسه ملکه ( براي حمل ملکه از جایی به جاي دیگر و جلو گیري از صدمه دیدن ملکه) ، قفسه بزرگ ملکه ، دستگاه گرفتن ملکه ، پنجره ملکه ( به هنگام طبق دادن به کندو بین طبق و کندو قرار می گیرد و مانع وارد شدن ملکه به طبق می گردد) ، قاب پیوندي ( براي تکثیر ملکه) ، قاب پرورش ملکه ( براي تکثیر مصنوعی ملکه) ، بر چسب یا رنگ ملکه و قاشق پیوند. 

الزامات بهداشتی و قرنطینه اي  
1- رعایت اصول امنیت زیستی (بیوسکیوریتی) در محوطه هاي نگهداري کلنـی ، اتـاق پیونـد و تلقـیح زنبـور عسـل و ... در زمان تولید و تکثیر ، عرضه و فروش ملکه زنبور عسل الزامی است .
2- اجراي دستورالعمل هاي بهداشتی – قرنطینه اي و برنامه هاي پیشگیري و کنترل و مراقبـت بیمـاري هـا بـر اسـاسدستورالعمل هاي ابلاغی از سوي سازمان دامپزشکی کشور  
3- گزارش سریع و به موقع تلفات غیر عادي به اداره کل / شبکه دامپزشکی شهرستان 
4- اعمال ضوابط و دسـتورالعمل هـاي ابلاغـی از سـوي سـازمان دامپزشـکی کشـور در حمـل و نقـل  و ورود و خـروج کندو هاي زنبور و ملکه  
5- رعایت بهداشت فردي کارکنان و کارگران و دارا بودن کارت بهداشتی کلیه پرسنل شاغل  
6 ـ آموزش کلیه پرسنل جهت رعایت بهداشت فردي و حرفه اي و برگزاري دوره هاي آموزشی اولیـه در مـورد بهداشـت زنبورستان و تکثیر و پرورش زنبور عسل به منظور بالا بردن سطح اطلاعات آنها در رابطه با وظایف محوله  

1- مدارك مورد نیاز جهت صدور پروانه بهداشتی تاسیس :
۱.۱.  تکميل و ارائه فرم درخواست : كليه متقاضيان واجد شرايط ، بايد نسبت به ارائه درخواست به اداره کل دامپزشکي  استان مربوط ، ثبت وتكميل پرونده اقدام نمايد. 
۲.۱.  مدارک مالكيت زمين : 
كليه متقاضيان واجد شرايط مي توانند نسبت به ارائه مدارك مالكيت زمين خود به يكي از اشكال مندرج در كتاب نظام دامداري اقدام نمايند. 
یادآوري : چنانچه بعد از صدور پروانه مورد عدم صحت مالکيت يا تصرف طبق مدارک رسمي به اثبات رسيد ، پروانه مذکور فوراﹰ لغو و خسارت هاي وارده ناشي از آن به عهده متقاضي خواهد بود. 
۳.۱.  فرم شماره ۷ (فرم بازديد از زمين براي صدور/ تمديد پروانه بهداشتي تاسيس) تکميل شده توسط کارشناس اداره کل/ شبکه دامپزشکي شهرستان و ممهور به مهر اداره کل دامپزشکي استان مربوط  
۴.۱.  تعهد نامه رسمي مدير عامل/ متقاضی بر اساس فرم مربوط  
۵.۱.  موافقت مراجع ذيربط در خصوص تامين آب و برق  
۶.۱.  کروکي و آدرس دقيق محل تاسيسات كه به تاييد مراجع ذيربط رسيده باشد . 
۷.۱.  نقشه هاي کلي و تفکيکي تاسيسات كه به تأييد اداره كل دامپزشكي استان ، رسيده باشد . 
۸.۱.  ارائه اساسنامه شرکت و درج آگهي در روزنامه رسمي ( در صورتي كه متقاضي شركت باشد ). 

2- مدارك مورد نیاز جهت صدور / تمدید پروانه بهداشتی بهره برداري :   
متقاضيان پس از احداث و تکميل تاسيسات مطابق نقشه تاييدی، مي توانند نسبت به ارائه مدارك زير جهت دريافت پروانه بهداشتي بهره برداري اقدام نمايند :  
1. تكميل و ارائه فرم درخواست : کليه متقاضيان دريافت پروانه بهداشتي بهره برداري بايد تقاضاي خـود را بـه اداره کل دامپزشکي استان مربوطه ارائه و به ثبت برسانند .
2. ارائه اصل پروانه بهداشتي تاسيس صادره
3. ارائه اصل مدارك مربوط به مالكيت زمين  
4. تكميل فرم بازديد از مركز تكثير و پرورش ملكه زنبور عسل براي صدور يا تمديد پروانه بهداشـتي بهـره بـرداري تنظيم شده توسط اداره کل / شبكه دامپزشکي شهرستان ( يك نسخه از فرم مربوطه در پيوست ۲ مي باشد ) .
5. ارائه نتايج آزمايشات آب مصرفي (که بايد داراي استاندارد آب آشاميدني باشد ). 
6. ارائه کارت بهداشتي ( گواهي سلامت ) معتبر براي کليه پرسنل شاغل.
7. ارائه يک نسخه از قرارداد استخدام مسئول فني بهداشتي. 
۸. ارائه نقشه هاي کلي و تفکيکي تاسيسات مركز تكثير و پرورش ملكه زنبور عسـل  تاييـد شـده توسـط اداره کـل دامپزشکي استان 

ضوابط صدور پروانه بهداشتی بهره برداري براي مراکز تکثیر و پرورش ملکه زنبور عسل موجود: 
رعايت کليه ضوابط فني بهداشتي و مقررات صدور پروانه بهداشتي (موضوع ايـن دسـتورالعمل ) درخصـوص مراكـز تكثير و پرورش ملكه زنبور عسل موجود نيز لازم الاجرا است . 

پیوست های ضوابط فنی بهداشتی و مقررات صدور پروانه بهداشتی مراکز تکثیر و پرورش ملکه زنبو عسل :

نامه ابلاغی
پیوست 1 
پیوست 1.2
پیوست 1.3
پیوست 2
پیوست 2.1
پیوست 2.2