نگرانی ها از بقایای شیمیایی و آنتی بیوتیکی در عسل
در ماه های اخیر خبری مبنی بر وجود بقایای شیمیایی و آنتی بیوتیکی در خبرگزاری ها و فضای مجازی در حال انتشار است که جدای از صحت و سقم آن و شیطنت احتمالی خبرنگار جهت داغ بودن گزارش خبری سعی در پاسخ های شفاف و صریح به این مسئله مهم داریم. مخاطب این سخن در وهله اول زنبورداران به عنوان تولید کنندگان هستند که بایستی اهتمام ویژه ای در تولید محصول با کیفیت و سالم داشته باشند و در وهله دوم مصرف کنندگان فرآورده های زنبورعسل به خصوص عسل است که از این نعمت بهشتی به جهت ارزش تغذیه ای و دارویی بالا در سبد سلامت خانواده استفاده می کنند. نتیجه گیری و قضاوت با ذهن بیدار شما مخاطبان فهیم.
نمونه ای از متن خبری ارائه شده در خبرگزاری ها و فضای مجازی :
عسل خطرناک‌تر از مرغ‌های هورمونی !رییس بیمارستان آموزشی و پژوهشی دامپزشکی دانشگاه تهران هشدار داد :
آنتی بیوتیک ها، داروهای ضد انگلی یا داروهای قارچی از جمه داروهایی است که علاوه بر گاو، گوسفند، بز، طیور و آبزیان برای زنبورهای عسل نیز تجویز میشود این مواد میتواند وارد عسل تولیدی آنها شده و سلامت مصرف کنندگان آن را تهدید کند. " مراقب باشید عسل رو از کجاها تهیه میکنید "
در نگاه اول با خواندن این متن مصرف کننده با این سوال و نگرانی مواجه می شود که عسل دارویی که به عنوان شفادهنده و برای سلامتی مورد استفاده قرار می داده است به جهت آلودگی با داروها و سموم شیمیایی علاوه بر این که سلامتی نمی آورد بلکه می تواند خطرآفرین نیز باشد. و این هشدار و زنگ خطری برای زنبورداران و مصرف کنندگان است که هوشیارتر با مسائل برخورد نمایند و با کسب اطلاعات دقیق از منابع خبری موثق و تخصصی این گونه اخبار را دنبال نمایند.
در وهله اول میشود با انکار این موضوع و پاک کردن صورت مسئله به طور کل عنوان کرد که همه عسل های ایران طبیعی بوده و هیچ گونه آلودگی وجود ندارد و یا به طور کل به آن اهمیت داده نشود. اما به شخصه به عنوان یک بچه زنبوردار که در سال های اخیر به صورت متمرکز تری به این حوزه نگاه علمی و تحقیقی داشتم سعی در پاسخ صریح و شفاف داشتم تا زنبوردار و مصرف کننده بتواند در نهایت تصمیم بهتری بگیرد. به این نحو که زنبوردار اهتمام ویژه تری به نوع و زمان استفاده از داروها و آنتی بیوتیک ها در کندو بگیرد تا نگرانی های باقی مانده های شیمیایی و آنتی بیوتیکی در عسل به حداقل برسد و از آن طرف هم مصرف کننده با خیال راحت و اطمینان خاطر کامل عسل های با کیفیت را خریداری نماید.
اولین سوالی که باید به آن پاسخ بدهیم. آیا سموم و داروهای شیمیایی و آنتی بیوتیک ها در زنبورداری استفاده می شود؟
زنبورعسل به عنوان یک حشره که مورد بهره برداری انسان قرار می گیرد با طیف متنوعی از آفات و بیماری ها خسارت می بیند و زنبوردار نیز برای کاهش این خسارت ها ناچار به استفاده ا یک سری داروها برای کنترل آفات داخل کندو است. از مهمترین آفات کندو که نیازمند استفاده از داروها جهت درمان است می توان به کنه واروآ، نوزما و لوک اشاره کرد.
داروهای متنوعی جهت مدیریت این آفات در زنبورداری مرسوم است که اغلب این داورها جهت کنترل کنه واروآ مورد استفاده قرار می گیرند از جمله آپیستان، بایوارول، آپی گارد، هایوکلین، اسیدهای آلی همچون اسید فرمیک و اسید اگزالیک و یک سری داروهای غیرمجاز و گاها تقلبی و کم کیفیت به جهت سلامت و اغلب قاچاق از جمله نوارهای چینی (گلدن مایت، آپیستان پلاس، چک مایت، آپیستان های تقلبی) سمومی از جمله آمیتراز، فابکوزین، آمپول بی پین روسی و کومافوس. بایستی اذعان داشت که در سال های اخیر با آگاهی رسانی زیادی که در کشور انجام شده است اغلب از داروهای ارگانیک از جمله اسید فرمیک و اسید اگزالیک و هایوکلین در زنبورستان های کشور انجام می شود این داروها در صورتی که به شکل صحیح استفاده شود علاوه بر کنترل خوب و موثر کنه نگرانی بابت آلودگی و بقایای آن در عسل وجود ندارد و در حتی مورد تایید انجمن ارگانیک جهانی و ایران نیز هست.
به معنای واضح تر استفاده از این داروها در کندوی زنبورعسل کاملا سیف و بی خطر برای سلامت عسل است (البته که زمان، نوع و نحوه استفاده اصولی آن رعایت شود). در این بین نیز برخی از زنبورداران ناآگاه استفاده از داروهای پرخطر از جمله نوارهای چینی و سموم پرخطر از جمله فابکوزین و کومافوس در کندو استفاده می کنند که خوشبختانه در سال های اخیر میزان آن کاهش یافته است.
از آن جایی که استفاده از داروهایی همچون اسید فرمیک و اسیداگزالیک نیازمند تجربه و حوصله بیشتری در استفاده است متاسفانه استفاده از نوارهای چینی و یا داروهای پرخطر تر برای برخی از زنبورداران قابل توجیه شده است که لازم است نحوه و شیوه صحیح استفاده از داروهای ارگانیک که کارایی لازم را در کنترل آفت دارند در قالب بولتن و بروشور و .. به زنبورداران توضیح داده شود.قطعا آگاهی رسانی علمی و دقیق در مورد مضرات استفاده ازاین سموم در کنار معرفی داروهای ارزان و کارآمد و ارگانیک که کیفیت عسل را به خطر نمی اندازند برای هر زنبوردار باوجدانی قابل توجیه و استفاده است.
چند اصل مهم !
استفاده هر دارو و یا مکمل ویتامینه و آنتی‌بیوتیک و ... اعم از ارگانیک و شیمیایی و ... در زمان جریان شهد به نحوی که در عسل ذخیره شده در شان ها تاثیر باقی مانده داشته باشد قابل توصیه نیست. عسل طبیعی تنها بایستی حاصل فرآوری شهد گل‌ها باشد و عسل تغذیه‌ای که نیز تغذیه شکر و شهد گل و باقی مانده‌های هر گونه ماده‌ای جز این ، مطلوب عسل نخواهد بود. نکته بسیار مهم عسل همان سالم بودن (عاری از باقی مانده‌ها) است.
حفظ کلنی اولویت است. از آن جایی که کلنی زنبورعسل به عنوان سرمایه اصلی زنبوردار است بایستی حفظ کلنی زنبورعسل در زمان طغیان آفات و بیماری‌ها در اولویت باشد. تا حد امکان سعی داریم که با اتخاذ یک روش مدیریتی صحیح در طول سال جمعیت آفت کندو را همیشه در زیر آستانه خسارت اقتصادی مدیریت کنیم اما در شرایطی که به هر دلیلی یک آفت طغیان کرد ، بایستی حفظ سلامت کلنی در اولویت باشد.
حال اگر در فصل ذخیره عسل در کلنی مجبور به استفاده از دارو شدیم اولویت با داروهای کم خطر و موثر همچون اسید اگزالیک و اسید فرمیک هستیم و اگر این روش‌ها نیز کارایی لازم را نداشتند استفاده از داروهای موثرتر با درجه خطر بیشتر را به شخصه توصیه می‌کنم ، اما در این شرایط برداشت عسل بایستی با احتیاط باشد و ترجیحا عسل آن کندو برداشت نشود و به مصارف انسانی نرسد و یا این که بعد از انجام آزمون در ارتباط با میزان باقی مانده مواد موثره داروی استفاده شده و رفع شدن نگرانی‌های از این بابت عسل را برداشت نماییم و به فروش برسانیم.
همه داروها و کنه کش‌ها و باکتری کش‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها و به‌طور کل هر گونه آفت‌کش باقی مانده آن در عسل و سایر فرآورده‌های زنبورعسل مطلوب نیست حال بسته به نوع ماده موثره دارو و میزان خطرات باقی مانده‌های آن میزان حساسیت بیشتر است به طور مثال نگرانی‌های حضور آنتی‌بیوتیک‌ها در عسل و فرآورده‌های زنبورعسل به مراتب از میزان باقی مانده‌های اسیداگزالیک در عسل بیشتر است.
استفاده از داروهای کم خطر تر و موثرتر در درمان آفت بر داروهای پرخطر ارجحیت دارند. این که بگوییم اسید اگزالیک ارگانیک است معنای مشخصی ندارد چون این ماده نیز به صورت صنعتی تهیه میشود اما استفاده از اسیداگزالیک‌های با کیفیت که مشکل باقی مانده فلزات سنگین را ندارند در زنبورداری ارگانیک هیچ مشکلی ندارد و توصیه میشود.
روش درمان آفت و بیماری بسته به زمان، شرایط دمایی و شرایط کلنی زنبورعسل متفاوت است هدف بایستی استفاده از روش موثر و کم خطر با استفاده از آنتی بیوتیک ها جهت درمان بیماری های باکتریایی و نوزما در زنبورداری انجام می شود. از آنتی بیوتیک های مهم می توان به تتراسایکلین، پنی سیلین و استرپتومایسین اشاره کرد که توسط برخی از زنبورداران با توجیه پیشگیری از بروز بیماری انجام می شود از آن جایی که تعداد متخصصین حوزه دامپزشکی که آشنایی کامل با بیماری های زنبورعسل داشته باشد در کشور بسیار کم هستند استفاده از این آنتی بیوتیک ها به جهت خسارت بالایی که بیماری هایی همچون لوک آمریکایی بر کلنی دارند گاها به صورت خودسرانه و بدون استفاده اصولی توسط برخی از زنبورداران توجیه پذیر است و در کندو مورد استفاده قرار می گیرد.
استفاده از آنتی بیوتیک ها به دلیل نیمه عمر باقی مانده بالایی که در عسل دارد باعث شده است که در بسیاری از کشورها قوانین سختگیرانه ای در زمینه میزان مجاز باقی مانده های آنتی بیوتیک ها در فرآورده های زنبورعسل ارائه شود. لزوم بررسی دقیق تر در جهت دستور استفاده صحیح آنتی بیوتیک ها در زنبورداری توسط کارشناسان این بخش یکی از موارد بسیار مهم صنعت می باشد.
در کشورهای اروپایی استفاده از آنتی بیوتیک ها در زنبورستان ها مجاز نیست و حد مجاز این آنتی بیوتیک ها در عسل ها تعیین نشده است اما در مورد عسل های صادراتی از سایر کشورها از جمله چین میزان حد مجاز برخی از آنتبی بیوتیک ها تعیین شده است و انتی بیوتیک هایی همچون استرپتومایسین و تتراسایکلین بایستی کمتر از 10 میکروگرم بر کیلوگرم عسل باشد. برخی از کشورها از جمله انگلستان، بلژیک و سوئد قوانین سخت گیرانه تری دارند و حد مجازهای کمتری رو برای این آنتی بیوتیک ها در عسل و سایر مواد غذایی در نظر گرفته اند.
گام اول این موضوع این است که نگرش خودمون رو نسبت به استفاده از آنتی بیوتیک ها در صنعت زنبورداری به صورت واضح و شفاف بیان کنیم. به این دو صورت که همچون کشورهای اروپایی استفاده هرگونه آنتی بیوتیک در زنبورداری رو ممنوع اعلام کنیم و هرگونه باقی مانده آن در محصولات مختلف زنبورعسل غیرقانونی و عدم مطابقت با استانداردها تلقی گردد یا این که همچون برخی از کشورها از جمله آمریکا و کانادا استفاده اون منوط به رعایت جوانب احتیاط باشد و میزان حداقل مجاز باقی مانده MRLs برای این آنتی بیوتیک ها در استانداردهای داخلی عسل و ژل رویال و .. ارائه شود تا میزان استفاده از این آنتی بیوتیک ها و کلا مواد شیمیایی به این صورت تا حدی کنترل شود.
در راستای این امر متخصصین زنبورداری، آزمایشگاهی، دامپزشکی و شیمی در قالب یک کارگروه می تونند بررسی های لازم رو انجام بدهند و گزارش این کمیته به عنوان مرجعی برای زنبورداران توسط واحدهای ترویج و ... در کلاس های آموزشی تشریح و تبیین شود.
انجمن علمی زنبورعسل ایران در این زمینه می تواند اثرگذاری بیشتری داشته باشد تا بتواند با برگزاری این جلسات در قالب کمیته های علمی در بخش های مختلف با محوریت یکی از مشکلات صنعت زنبورداری نظرات متخصصین فن رو جمع آوری و در قالب یک بولتن و بروشور برای زنبورداران تشریح نماید.
جمع بندی نهایی :
در نظر گرفتن همه شرایط؛ عسل طبیعی تولیدی در ایران جز سالم ترین محصولات غذایی سبد خانوار ایرانی است. در مقایسه با سایر محصولات غذایی بسته بندی شده اعم از لبنیات و کنسروها و حتی سایر تولیدات کشاورزی و دامی .. عسل طبیعی ایران به مراتب سالم تر و با کیفیت تر است و نگرانی هایی که نیز بابت وجود باقی مانده های شیمیایی وجود دارد با این که انکار نمی شود اما در حد زیاد نیست و تمامی زنبورداران پرتلاش و فهیم با همت بیشتر و استفاده اصولی و صحیح از داروها سعی در صیانت و حفظ این نعمت بهشتی را دارند تا با سالم ترین شکل و با کیفیت بالا بدست مصرف کنندگان برسد.
نکته مهم :
سعی نکنیم با ارائه گزارشات اغراق آمیز و گاها خلاف واقع دید منفی نسبت به عسل های تولیدی کشور در ذهن مصرف کننده و مسئولین ایجاد نماییم البته که این نگرش مانع این نمی شود که جنبه های متعدد کاهش باقی مانده های شیمیایی اعم از آفت کش ها و آنتی بیوتیک ها در دستور روش های مدیریتی زنبوردار قرار نگیرد بلکه همه همکاران بخش زنبورداری موظف به تولید سالم هستیم.
مهندس بهزاد رفاهی - 30 مرداد 1398
