ارزش غذایی گرده گل در تغذیه زنبور عسل

بهترین روش برای تشخیص میزان مرغوبیت عسل، شناسایی گرده گیاه موجود در عسل است. وقتی گرده گیاه شناسایی شد، معلوم می شود که مربوط به چه گیاهی است. البته تنها راه شناسایی نوع گرده نمی توان به طور صد درصد به گیاه منشا عسل پی برد، بلکه شناخت نوع گرده در تشخیص منشا عسل، یکی از عوامل مهم است.

عوامل دیگری که توام با نوع گرده گیاه می توانند در راستای شناسایی گیاه منشا عسل به ما کمک کنند، عبارتند از:
رنگ و طعم عسل، محل زنبورستان و زمان تولید عسل. با تجزیه شیمیایی عسل نیز می توان به وجود انواع قندهای موجود در عسل پی برد که نوع این قندها می تواند به ما در تشخیص نوع عسل کمک کند.

معمولا زنبوردار در هنگام استخراج عسل، عسل شان ها و کندوهای مختلف را مخلوط می کند. همچنین شناسایی برخی از گرده ها به دلیل تشابه آن ها با گرده گیاه های دیگر مشکل و برخی آسان است. این ها مجموعه ای از عوامل هستند که تشخیص گرده ای خاص در یک عسل که بتواند ما را مستقیما به سمت گیاه منشا عسل راهنمایی کند، مشکل می سازند.

به هر حال برای شناسایی گرده گیاه و نوع گیاه مورد استفاده زنبور، باید از میکروسکوپ نوری و گاهی میکروسکوپ الکترونی کمک گرفت. برای جداسازی دانه های گرده از یک نمونه عسل آن را به نسبت ۲۰ قسمت آب و یک قسمت عسل رقیق می کنیم. سپس نمونه رقیق را در دستگاه سانتریفیوژ قرار میدهیم و آن را با ۳۵ دور در دقیقه برای مدت ۱۰ دقیقه به چرخش در می آوریم.

پس از آن نمونه را برای زدودن پروتئین ها و کربوهیدرات های سطحی با آب شستشو می دهیم. حالا نمونه آماده قرار دادن روی لام میکروسکوپ نوری و رنگ آمیزی است. برای تعیین جزییات مشخصات دانه های گرده، باید از میکروسکوپ الكترونی استفاده شود.با این دستگاه می توان ارزش غذایی گرده گل در تغذیه زنبور عسل یعنی، گل منشا را شناسایی کرد. با میکروسکوپ نوری نیز می توان گرده ها را شناسایی کرد، اما ضرورت دارد که نتایج بررسی با مجموعه ای از میکروگراف ها مقایسه شود.

ارزش غذایی گرده گل در تغذیه زنبور عسل گرده جزو شرایط ضروری برای رشد و نمو زنبور عسل می باشد. این ماده خصوصا برای زنبورهای جوان پرستار که وظیفه تغذیه نوزادان، ملکه و سایر زنبورها را به عهده دارند بسیار حیاتی است.ثابت شده است که طول عمر زنبورها و بسیاری از فعالیتهای طبیعی آن به گرده گل موجود در کندو بستگی دارد. به طور کلی عدم وجود گرده گل مغذی و یا کبمود آن باعث عوارض و بروز رفتار غیر طبیعی زنبور عسل می گردد.

در خصوص اهمیت ارزش غذایی گرده گل برای زنبور عسل می توان به این موضوع اشاره کرد که با کاهش میزان تخم گذاری ملکه به دلیل تغذیه نامناسب باعث کاهش جمعیت کلنی، تقلیل راندمان کار و نهایتا از بین رفتن کلنی خواهد شد. همچنین کمبود گرده گل باعث میشود که زنبورهای نر به تدریج به خارج از کندو رانده شده و از بین بروند.

در صورتی که ملکه ای در کندو پرورش داده شود از نظر جثه کوچک بوده و عملکرد خوبی نخواهد داشت. در چنین شرایطی مقدار پروتئین بدن زنبورها در پاییز تقلیل یافته و اغلب این گونه زنبورها از پوسته های شفیره ها، باقیمانده خشک شده غذای لاروها و ترشحات آنها و محتویات داخل بدن زنبورهای مرده تغذیه می کنند.

بعضا دیده شده است در صورتی که گرده گل در دسترس کلنی های زنبورعسل نباشد زنبورها مواد دیگر حاوی پروتئین مثل بذر یا اسپر قارچها، هوموس، و مواد مشابه را نیز جمع آوری می کنند، همچنین گزارش شده است که زنبورها گاهی خاک اره چوب و خاکه ذغال نیز جمع آوری کرده اند ولی ارزش غذایی آنها ثابت نشده است.

همان طور که قبلا اشاره شد گرده گل زنبورعسل، ارزش و کیفیت متفاوتی دارند و زنبور عسل قادر به تشخیص این گونه تفاوتها نمی باشد. ولی چون زنبورعسل گرده گل ها را از منابع مختلف و متعددی جمع آوری کرده و به صورت مخلوط ذخیره می سازد. ترکیب نهایی حاصل شده نیازهای وی را برآورده میکند و نشان دهنده ارزش غذایی گرده گل برای زنبور عسل می باشد.

به منظور شناخت ارزش غذایی گرده برای زنبور عسل و گرده گل گیاهان مختلف دانشمندان مطالعاتی را روی گیاهان مختلف در رابطه با تاثیر گرده گل آنها روی زنبورعسل انجام داده و مبنای ارزشیابی خود را رشد غدد شیری، افزایش وزن، طول عمر و مقدار غذای خورده شده توسط زنبورعسل میدانند.

ارزش غذایی گرده گل در تغذیه زنبور عسل به چهار گروه به شرح زیر تقسیم کرده اند:

۱- گرده گل با ارزش غذایی زیاد:این نوع گرده گلها از گیاهانی چون درختان میوه، انواع شبدر شیرین و یونجه و ذرت شیرین و غیره جمع آوری می شوند.
۲- گرده گل با ارزش غذایی خوب مثل گرده گل درختان نارون، بوته پنبه، سبزیجات و صیفی جات
۳- گرده گل با ارزش غذایی متوسط مثل گرده گل درختان زیتون، فندق، و بسیاری از درختان خزان کننده دیگر.
۴- گرده گل با ارزش غذایی کم شامل گرده گل درختان سوزنی برگ، بعضی از انواع ذرت و بعضی از گندمیان و گیاهان علفی دیگر.

آنچه از مطالعات فوق الذکر استنتاج گردید این بود که ارزش غذایی گرده گل برای زنبور عسل بستگی به مقدار پروتئین و انواع اسید آمینه موجود در آنها دارد. گرچه ممکن است عوامل دیگری در تعیین ارزش کیفی انواع گرده گل موثر باشند ولی محققا مقدار پروتئین یکی از مهمترین عوامل تعیین کننده ارزش غذایی گرده گل میباشد.

گرده گیاهان مناسب زنبور عسل (موارد استفاده)
زنبورهای عسل کارگر مزرعه رو از هنگام گرم شدن هوا در اوایل روز از کندو خارج می شوند و به قصد ملاقات گیاهان از قبل شناسایی شده در منطقه و جمع آوری شهد یا گرده گیاه آن ها به پرواز در می آیند. بهتر است کندو به مزارعی که گرده گیاهان مناسب زنبور عسل دارند نزدیک باشد.

هر زنبور مزرعه رو به محض پرکردن سبدهای گرده خود به کندویش مراجعت می کند و در شرایط عادی، گرده گیاه یا شهد جمع آوری کرده را در حجره های خاصی در شان ذخیره می کند. اما از سال ها پیش انسان متوجه شده است که گرده علاوه بر مفید و ضروری بودن برای تغذیه زنبورها می تواند به صورت خام یا فرآوری شده به عنوان یک ماده غذایی ارزشمند در تغذیه انسان نیز مصرف شود.

برخی زنبورداران با قرار دادن تله در محل سوراخ ورودی کند و به جمع آوری گرده زنبوران می پردازند. امروزه تجارت گرده یک تجارت فرعی پرورش زنبور عسل شده و برخی زنبورداران، گرده های جمع آوری شده در تله های گرده گیر را همچون عسل به فروش می رسانند.

گرده گل گیاه به علت ماهیت ارزشمند غذاییش به اشکال مختلف در تغذیه انسان نیز مصرف می شود. علاوه بر آن از گرده استفاده های طبی نیز به عمل می آید. بنابراین، جمع آوری، تمیزسازی، عمل آوری، نگهداری گرده گل بخش های مختلف تجارت گرده را تشکیل می دهند.

گرده گیاه به عنوان یک مکمل غذایی به صورت خام، قرص یا کپسول به بازار عرضه می شود و برخی قرص آن را به عنوان یک قرص ویتامین طبیعی معرفی می کنند. امروزه تجارت گرده به عنوان منبع ثانوی درآمد زنبورداران مطرح است و کشورهای آمریکا، چین، روسیه، اسپانیا، مکزیک، آرژانتین و استرالیا به ترتیب تولید کنندگان عمده گرده در جهان محسوب می شوند. تولید گرده به خصوص برای مصارف انسانی به شدت رو به افزایش است. کشور چین سالیانه ۳ تا ۵ هزار تن گرده تولید می کند.

گرده گیاهان مناسب زنبور عسل
زنبور عسل نیز مانند سایر حیوانات به ۶ گروه مواد غذایی (آب، کربوهیدرات ها، چربی ها، پروتئین ها، ویتامین ها و مواد معدنی) نیاز دارد. انرژی لازم زنبورها به طور عمده از طریق قند های موجود در شهد گل ها و عسل تامین می شود، اما پروتئین موردنیاز زنبوران عسل از طریق گرده تامین می شود.

مکمل های پروتئینی حاوی گرده و سایر مواد نیز توسط زنبوردار در اختیار زنبورها قرار می گیرد. داشتن ذخیره گرده در کندو یا تغذیه دستی گرده یا مکمل دستی توسط زنبوردار در زمستان ها از ضروریات است، اما در فصل فعالیت زنبورها وجود ذخیره گرده ضروری نیست،زیرا زنبورها به طور دایم به جمع آوری گرده و شهد از گل های مختلف مشغولند. در واقع زنبورها ذخیره گرده گیاه موردنیاز خود را به مقداری می کنند که کفاف زمستان گذرانی آن ها را کند.

زنبورها به دو دلیل گرده مازاد نمی کنند:

*    پس از فصل زمستان؛ یعنی، در اوایل بهار، آنها قادرند به مقدار مورد نیاز از گرده تازه گل های بهاری بهره مند شوند.
*    اگرچه زنبورها با کنسرو کردن ذخایر گرده، طول مدت سالم ماندن آن را زیاد می کنند، ولی این ذخایر باید تا پایان زمستان مصرف شود، زیرا با فرارسیدن بهار، امکان فاسدشدن گرده های ذخیره شده سال قبل وجود دارد

ارزش غذایی گرده گل در تغذیه زنبور عسل
تمام حیوانات و انسان به هر ۶ گروه مواد غذایی نیاز مبرم دارند، اما بجز آب، اهمیت پروتئین در تغذيه تمامی موجودات بیش از سایر دسته ها است. تولید مواد پروتئینی نیز مشکل تر از سایر مواد است و به همین دلیل معمولا مواد پروتئینی گران تر از است.

در کلنی های زنبور عسل، دانه های گرده گیاهی جمع آوری شده تمامی نیاز زنبورها به پروتئین و اسیدهای آمینه ضروری در تمامی سنین را تامین می کند. گرده به عنوان منبع انرژی مطرح نیست. گرده در پرورش نوزادان زنبورعسل اهمیت خاصی دارد، به طوری که در شرایط کمبود گرده، پرورش نوزادان ۲ تا ۳ هفته قطع می شود.

زنبوران کارگر از گرده گیاه به عنوان منبع پروتئین، چربی، ویتامین ها و مواد معدنی استفاده می کنند تا غدد ترشح کنند ژل شاهانه در آنها به قدر کافی رشد کند. زنبوران پرستار که مسوولیت تغذيه نوزادان را به عهده دارند، برای رشد عادی غده های مولد ژل شاهانه به تغذیه از گرده نیاز دارند.

گرده گیاه همچنین برای تغذیه مستقیم لاروهای مسن و زنبوران نر نیز مصرف می شود. مصرف گرده توسط زنبوران کارگر از اوایل زندگی؛ یعنی، حدود ۲ ساعت پس از خروج از حجره خود شروع می شود، در ۵ روزگی به بیشترین حد می رسد و در ۱۰ روزگی متوقف می شود.این دوره تغذیه گرده گیاه توسط زنبوران کارگر پرستار، همان دوره ای است که مهم ترین وظایف آن ها ابتدا پرستاری و تغذیه لاروهای مسن و سپس تغذيه لاروهای جوان با ژله رویال است که اگر احتمالا این دوره طولانی تر شود، مصرف گرده توسط زنبوران کارگر پرستار نیز طولانی تر می شود.

دانه گرده گیاه تنها منبع پروتئینی در پرورش لاروهای زنبور عسل است. حدود ۳/۵ میلی گرم ازت برای رشد هر زنبور عسل نیاز است که این مقدار ازت از ۱۰۰ میلی گرم نان زنبور به دست می آید. یک کلنی زنبور عسل سالیانه به ۲۰ تا ۳۰ کیلوگرم گرده و گاهی تا ۵۰ کیلوگرم گرده نیاز دارد. گرده جمع آوری شده از یک کلنی توسط تله گرده می تواند برای تغذیه حدود ۵۰ کلنی به صورت مکمل گرده کافی باشد.

کمبود گرده در تغذیه زنبورهای عسل
فقدان گرده یا کمبود گرده گیاه ممکن است تاثیرات سویی روی سلامت زنبور عسل بگذارد. برخی اثرات ممکن است شامل گروه خاصی از زنبورها شود و برخی از آن ها کل کلنی را در برگیرد.

عوارض عمومی کمبود گرده عبارتنداز:
کاهش تولید یا عدم تولید ژل شاهانه، کاهش طول عمر، کاهش تولید موم و سرعت شان سازی، کاهش میزان تخم گذاری ملکه، عدم تولید زهر، رشد ناکافی تخمدان ها در ملكه، حساس شدن زنبورها نسبت به بیماری ها، به خصوص بیماری نوزما و ناتوانی در زمستان گذرانی که در نهایت سبب کاهش جمعیت کلنی، کاهش بازده فعالیت کندو و انهدام کلنی می شود.

اثرات دیگر کمبود گرده در کلنی عبارتند از:
اخراج سریع زنبوران نر و کاهش تولید اسپرم توسط آن ها، تعویض ملکه و جویدن شفیره ها و لیسیدن لاروها و فضولات در فصل پاییز که منجر مرگ شمار زیادی از زنبورها خواهد شد.

اثرات مخرب کمبود گرده گیاه روی کل کلنی عبارتست از:
کاهش مصرف عسل، کاهش پرورش نوزادان در بهار تا حدود 75 درصد و افزایش تلفات به میزان 76 درصد. در اثر کمبود گرده زنبورها مواد پودری مثل، خاک زغال، خاک اره و غیره را با خود به کندو می برند که این ها خود می توانند منشا آلودگی و شیوع بیماری در کندو باشند۔

ارزش غذایی گرده گیاهان مختلف

تقسیم بندی گیاهان مختلف از لحاظ ارزش غذایی دانه گرده آنها به شرح ذیل است:

*    گرده های عالی که از گیاهان شاه بلوط، بید مشک، زعفران، خشخاش، درختان میوه، شبدر قرمز، شبدر سفید و اسپرس به دست می آید.
*    گرده های خوب که از درخت افرا، نارون ذرت، علف های هرز و قاصدک به دست می آید.
*    گرده های متوسط که از درخت خرما توسکا، ممرز، تبریزی و فندقی به دست می آید.
*    گرده های بد که از کاج، صنوبر، سدر لبنانی و سوزنی برگان به دست می آید.

برخی گیاهان گرده های سمی تولید می کنند که زنبوران کارگر قادر به تشخیص آن ها نبوده و آن ها را به کندو می آورند و موجب مرگ شماری از جمعیت کندو می شوند. گیاهانی با گرده سمی عبارتند از: تارج ریزی سیاه، انواع آزاله، انواع سس، بنگ دانه، گیاهان خانواده زیتون، پیر گیاه گون ها، شیر گیاه و غیره.

جمع آوری گرده از کلنی ها و شیوع بیماری ها و آلودگی های انگلی
در صورت افراط در جمع آوری گرده های هر کندو توسط تله گرده گیر، جمعیت کندو دچار کمبود پروتئین و عوارض ناشی از کمبود گرده و در نهایت کاهش تولید و انهدام کلنی می شود که این امر زمینه را برای برخی از بیماری های زنبور عسل از جمله:

لوک اروپایی، لوک آمریکایی، چاک برود و غیره و نیز آلودگی کلنی به کنه، شپش و غیره فراهم می آورد. در اثر ایجاد مشکلات مذکور، قدرت پرورش نوزادان در کندو به شدت کاهش می یابد و نابود شدن کلنی نیز بعید نخواهد بود.

ارزش غذایی گرده گل در تغذیه زنبور عسل
در زمان وفور جریان شهد و گرده گیاه در طبیعت و نیز تا زمانی که هر کلنی ذخیره کافی داشته باشد، کمبود مواد غذایی مطرح نخواهد بود. اما در زمان کمبود ذخیره غذایی در کندو زنبوردار باید برای جلوگیری از رسیدن آسیب به کلنی های خود، به تغذیه تکمیلی اقدام کند.

اصولا تغذیه تکمیلی زنبوران عسل شامل موادی است که از لحاظ کیفی با غذاهای طبیعی زنبوران تقریبا برابری کنند. مقدار غذایی که باید به صورت تکمیلی به زنبوران تغذیه شود، با عواملی چون میزان فعالیت در پرورش لاروها و میزان ذخیره غذایی کلنی (عسل، گرده و شهد) مشخص می شود.

زنبوران عسل برای زمستان گذرانی به حدود ۱۵ کیلوگرم عسل و سه قاب گرده نیاز دارند. هر کندو که دارای چنین ذخیره ای نباشد، باید به طور مصنوعی یا دستی تغذیه شود. تغذیه تکمیلی زنبوران عسل تحت شرایط و دلایل زیر ممکن است صورت گیرد:

 

*    در اوایل پاییز و مواقع کاهش جریان شهد و گرده در طبیعت.
*    در اوایل بهار به علت مصرف غذای زمستانی.
*    برای تحریک تخمگذاری ملکه، پرورش لاروها توسط زنبوران کارگر پرستار و افزایش جمعیت کلنی ها در زمان وفور جریان طبیعی شهد و گرده.
*    در مواقع مصرف دارو در کندو.
*    برای تولید زنبور پاکتی، بچه کندو، پرورش ملکه و تعویض ملکه در کندو.
*    برای افزایش جمعیت کندو به منظور گرده افشانی مؤثرتر.
*    برای تولید زنبورهای نر جهت استفاده در فصل جفتگیری ملکه.
*    پس از استعمال آفت کش ها که روی جمعیت کلنی ها تاثیر می گذارد.