آشنایی با کتیرا؛ آیا عسل کتیرا از این صمغ به دست می آید

کشور ما ایران به دلیل وجود بیش از 13 اقلیم مختلف خاستگاه گیاهان متفاوتی است. تعدادی از این گیاهان فقط برای تغذیه حیوانات اهلی مصرف می شود، تعدادی مصرف انسانی دارند و تعدادی هم خاصیت دارویی دارند. برخی از این گیاهان به صورت مستقیم مورد استفاده قرار می گیرند، برخی از آن ها گیاه شهدزا هستند و عسل طبیعی از آن ها تولید می شود و برخی دیگر نیز به روش ها متفاوت مورد مصرف قرار می گیرند.

هزاران سال است که از این بی شمار داروی گیاهی موجود در درمان بیماری ها استفاده می شود. برخی از این گیاهان شناخته شده تر هستند و بعضی هنوز خواص ناآشنایی برای طبیبان دارند. گاهی این داروها به صورت انفرادی و گاهی هم به صورت ترکیبی استفاده می شوند. از این میان نام آویشن، زیره، گل گاوزبان، شیرین بیان و.... شنیده اید اما تعدادی از آن ها مثل کتیرا شاید ناشناخته تر باشند.

کتیرا از جمله مواد طبیعی پرکابرد در طب سنتی ایرانی است. اگرچه بیشتر از خواص کتیرا برای مو شنیده ایم؛ اما این ماده خواص بی نظیری در همه زمینه ها دارد. نکته جالب توجه در مورد کتیرا این است که نوع گیاه مولد آن، نوعی منبع تغذیه زنبور عسل و گیاهی شهدزاست و می تواند به منبعی برای تولید عسل بدل شود. عسل کتیرا از بهترین عسل های دنیا است و خواص متعددی از آن ثبت شده است.

بهتر است قبل از اینکه به سراغ معرفی عسل کتیرا برویم و خواص عسل کتیرا را با هم مرور کنیم، در مطلبی تخصصی به معرفی کتیرا بپردازیم. آشنایی با کتیرا خود مقدمه ای برای شناخت عسل کتیرا است که در مطالبی مجزا به ویژگی ها و خواص آن اشاره خواهیم کرد. در این مطلب به معرفی کتیرا و همچنین گیاه مولد آن یعنی گون آشنا می شویم.

توجه: عسل کتیرا از مصرف کتیرا توسط زنبور به دست نمی آید. در واقع زنبورها با مصرف شهد گیاه مولد کتیرا، عسلی تولید می کنند که به آن عسل کتیرا گفته می شود.

با گون گیاه مولد کتیرا بیشتر آشنا شوید!

گیاه گون گتیرا
گون با نام علمی Astragalusgummifer  از خانواده  Leguminosae  (خانواده نخود) است. گیاهی یک تا چند ساله که تا ارتفاع 75 سانتیمتر می رسد، بوته ای و دارای ساقه چوبی با برگ های مرکب از برگچه های متعدد است. تولید مثل این گیاه از طریق بذر است. گل های آن به رنگ ارغوانی و گاهی آب و سفید است و نزدیک به انتهای شاخه قرار دارند. در برابر خشکی مقاوم است و در نتیجه در خاک های شور هم خوب رشد می کند.

اکثر گون ها سمی هستند و باعث مسمومیت دام هایی می شوند که از آن ها تغذیه می کنند. گون از علف های هرز مناطق کویری است و زمین های چغندر قند است. روی آن کرک هایی وجود دارد که چوبی شکل می شوند و همچنین گاهی خار دار می شوند یا برگ نازک آن ها به خار تبدیل می شود تا از تبخیر بیش از اندازه گیاه جلوگیری کند. گون تیغ دار و کتیرا ده Tragacantha  نام دارد. کشور ما ایران از نظر جغرافیایی و اقلیمی بسیار برای رشد گون مناسب بوده و دارای سطح وسیعی از گون در کل دنیا است.

صمغ کتیرا چیست؟
صمغ گیاه گون، کتیرا نام دارد. این گیاه اگر یکساله باشد صمغ مطلوبی ندارد و بنابراین از گیاهان دو سال به بعد بهره برداری می شود. به صورت طبیعی یا در اثر خراش ساقه گیاه، جدار سلول های مرکزی یا سلول های پارانشیمی با جذب آب به تدریج تبدیل به صمغ می شوند. صمغ در مجاورت هوا و با تبخیر آبش به تدریج سخت می شود. عمل شکاف زنی بر روی گیاه گون برای استحصال کتیرا در نیمه دوم تابستان صورت می گیرد. این شکاف ها مدت 12 تا 24 ساعت به حال خود رها می شوند و سپس صمغ های خارج شده جمع آوری می شوند.

مواد تشکیل دهنده کتیرا
مواد متشکله کتیرا، 10 تا 15 درصد آب، 4 درصد مواد معدنی و 3 درصد نشاسته است. 2 ماده موثره تراگاکانتین و باسورین در کتیرا وجود دارد. اولی یعنی، تراگاکانتین، محلول در آب است متشکل از اسید گالاکتورونیک است که به قندهای گالاکتوز و کسیلوز متصل می شود. دیگری، باسورین، غیر قابل حل در آب است و در آب متورم می شود. این ماده 60 تا 70 درصد کتیرا را تشکیل می دهد و علت اصلی تورم و افزایش حجم کتیرا در رطوبت و آب است.
خصوصیات کتیراکتیرا به رنگ سفید تا سفید مایل به زرد کمرنگ و حتی قهوه ای کم رنگ و پررنگ دیده می شود. شفاف و بدون بو و بدون طعم است و در آب به صورت توده ای ژلاتینی باد کرده و مقدار بسیار کمی از آن داخل آب حل می شود.

یون های کلسیم و منیزیم در افزایش بیشتر ویسکوزیته آن نقش دارند. در حرارت 50 درجه سانتی گراد به راحتی پودر می شود و با افزایش آب ژل موسیلاژی ایجاد می شود. به خاطر همین خاصیت ژله ای به عنوان یکی از مواد غذایی سالم از طرف سازمان غذا و داروی آمریکا شناسایی شده است.

انواع کتیرا
    • کتیرای ورقی: به دست آمده از تیغ زدن ساقه
    • کتیرای مفتولی: به دست آمده از فرو بردن سیخ یا میخ در ساقه گون کتیرا. این نوع کتیرا، نوع مرغوب ایرانی آن است که رنگ سفید مایل به زرد دارد، کمی شفاف است، بو ندارد و مزه جزئی دارد. به شکل توده ژلاتینی در می آید و کمی در آب حل می شود. این نوع کتیرا بهترین نوع در داروسازی و ماده اولیه صنایع غذایی است.
    • کتیرا معمولی: چندان مرغوب نیست و به شکل لوله یا مدور است

موارد مصرف کتیرا
کتیرا از نظر طب سنتی طبیعت سرد و خشک دارد. نوعی از کتیرا که خوراکی است در داروها و غذاها به عنوان امولسیون کننده، تغلیظ کننده، تثبیت کننده و افزودنی مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین در سس ها به عنوان قوام دهنده و چاشنی هم استفاده می شود.این صمغ به عنوان روان کننده و غلیظ کننده در داروهایی مثل ژل، شربت، پماد و کرم استفاده می شود. همچنین این ماده طبیعی برای تولید محصولات پوست و مو نیز به کار می رود. به ویژه ژل کتیرا از بهترین حالت دهنده های طبیعی مو به شمار می رود.

کتیرا در صنایع دیگری هم کاربرد دارد مثل: صنعت کاغذ سازی، نساجی، ساخت پاستل های نقاشی و خمیر ساخت گل های شکری برای تزئین کیک. این ماده کاربردهای فراوانی را به خود اختصاص داده که بسیار مهم و کاربردی است.
چطور از صمغ کتیرا عسل تولید می شود؟

این یک اشتباه لفظی است. برخی گمان می کنند که عسل کتیرا از صمغ خارج شده از گیاه گون تولید می شود. این اشتباه است. چراکه زنبور نمی تواند صمغ را از درون گون بیرون بیاورد و اصلا برای زنبور این ماده جذابیتی هم ندارد. آنچه که جذابیت دارد، شهد گل های گونی است که از آن کتیرا به دست می آید.

به دلیل تنوع بالای گیاه گون، به عسلی که از گیاه گون مولد کتیرا به دست می آید، عسل کتیرا گفته می شود. در واقع زنبور از شهد گل گون می نوشد؛ اما بسیاری از خواص عسل کتیرا، با دیگر عسل های گون متفاوت است. به همین علت باید این عسل را جدای از عسل های گون دسته بندی نمود.

سخن آخر
آشنایی با صمغ کتیرا و گیاه گونی که از آن این صمغ به دست می آید، کمک می کند تات اطلاعات دقیق تری در مورد عسل کتیرا داشته باشیم. اگر قصد خرید عسل کتیرا را دارید، حتما با دید بازتری نسبت به این عسل پرخاصیت نگاه کنید. خوا عسل کتیرا فوق العاده عالی است و می تواند اثرات بی نظیری داشته باشد.