ویژگی های گیاه پنبه؛ منبعی از شهد برای تولید عسل پنبه

در دنیایی که در آن زندگی می کنیم، عجایب بسیاری وجود دارد. یکی از این عجایب در بین گیاهان، پنبه است. پنبه یکی از پرکاربرد ترین محصولات کشاورزی محسوب می شود که ظاهرا هیچ شباهتی به یک گیاه ندارد. انسان ها بیش از 7000 سال است که پنبه را می شناسند و از آن در صنعت نساجی، فیزیک، پزشکی و ... استفاده می کنند. این گیاه در اقلیم گرم و خشک کشت می شود و بسیار به شوری خاک مقاوم است. از این گیاه در کنار پشم و ابریشم در صنعت نساجی استفاده می شود. ولی آیا پنبه فقط این کاربرد اولیه و ساده دارد؟

شاید کمتر در مورد خواص دارویی پنبه شنیده باشید. این در حالی است که گیاه پنبه به عنوان یکی از بهترین گیاهان دارویی برای درمان بیماری های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. جالب است بدانید که گل پنبه منبع شهد گوارایی برای زنبورهای عسل است که از آن عسل پنبه به دست می آید که یکی از عسل های درمانی و محبوب در دنیا است. عسل پنبه خواص بی نظیری دارد که در مطلبی مجزا به آن پرداخته خواهد شد.

آشنایی با خواص پنبه می تواند به ما کمک کند تا از این گیاه خاص در دنیا بیشتر از پیش استفاده کنیم. استفاده ما به ویژه در ایران اکثرا معطوف به درست کردن بالشت و تشک می شوید یا نهایتا در هنگام خرید کاپشن زمستانی به پنبه ای بودن آن دقت کنیم. برخی هم سعی می کنند در هنگام خرید پارچه از پارچه های پنبه ای خرید کنند. با این حال این تمام ویژگی ها و خواص پنبه برای زندگی ما انسان ها نیست.

در این مطلب به صورت مختصر با گیاه پنبه و خواص و کاربردهای آن آشنا می شویم تا بتوانیم اطلاعات دقیق تری در مورد عسل پنبه یا عسلک پنبه به دست آوریم. آشنایی با گیاه شهدزایی چون پنبه و خواص آن، نقش مهمی در آشنایی با خواص عسل پنبه خواهد داشت.

اطلاعات مختصر در مورد پنبه
پنبه گیاهی چند ساله و از تیره پنیرک است اما به صورت گیاه یک ساله در زراعت کاربرد دارد. این گیاه درختچه هایی به طول 60 تا 200 سانتی متر دارد. در ابتدای رشد، این گیاه گل های فراوانی دارد که یا به علت تعداد زیاد آن ها یا دلایل دیگر تعدادی از آن ها ریزش کرده و آن ها که باقی می مانند پس از خشک شدن گل، پنبه شروع به رشد می کند.

پنبه مرغوب سفید رنگ است یا کرم روشن. اما شاید در رنگ های زرد تا قهوه ای هم یافت می شود. این موضوع به آب و هوا هم بستگی دارد. پنبه بخاطر کاربردهای فراوانی که در صنایع مختلف دارد یک گیاه صنعتی محسوب می شود. همچنین پنبه جزء گیاهان لیفی است، منظور از این نامگذاری، بر مبنای استفاده ای است که از این الیاف گیاه در صنعت نساجی می شود.

پنبه یک لیف تک سلولی است و سلول های بلندی دارد. این لیف زیر میکروسکوپ ساختاری تاب دار با سطح خارجی زبر دارد. هرچه الیاف پنبه بلند تر باشند، استحکام و یکنواختی بیشتری داشته و مرغوبیت آن بالاتر می رود لذا در تهیه نخ و صنعت ریسندگی اثر بسزایی دارد.

گیاه پنبه نیاز به آب فراوان دارد. با این حال این گیاه در مناطق زیادی از جهان و ایران کشت می شود. بزرگترین تولید کننده پنبه در جهان هندوستان است. بنا بر آخرین آمار، هندوستان سالانه نزدیک به 6 هزار تن پنبه تولید می کند و 26 درصد کل پنبه جهان را روانه بازار می نماید. چین و آمریکا نیز معدن سفیدی از پنبه هستند. جالب است که بسیاری از کشورهای همسایه ایران، در لیست 10 کشور برتر تولید کننده پنبه هستند. این کشورها عبارتند از پاکستان، ازبکستان، ترکیه و ترکمنستان که هر کدام نقش مهمی در تولید پنبه جهان دارند.

در ایران نیز در اکثر نقاط کشور می توان دشت ها و مزارع زیر کشت پنبه را دید. با این حال در سال های اخیر به دلیل خشکسالی های گسترده، امکان کشت پنبه وجود نداشته است. در برخی استان ها نیز محدودیت هایی توسط دولت برای کشت پنبه ایجاد شده است. به همین علت نمی توان به طور کلی شهر یا منطقه ای خاص را برای کشت پنبه نام برد. طبیعتا اگر به دنبال خرید عسل پنبه هستید نیز منطقه خاصی برای خرید آن پیشنهاد نمی شود.

نکته جالب توجه در مورد گیاه پنبه این است که گیاه پنبه مدت زمان محدودی دارای شهد است. در همین مدت کوتاه زنبورها شهد آن را می نوشند و از آن عسل پنبه تولید می کنند. با این حال قطعا برای یک زنبورستان این میزان جریان شهد کافی نیست. یکی از ویژگی های مهم این گیاه، شهدهایی است که از قسمت های پایینی برگ ترشح می شود. علاوه بر این، گیاه پنبه منبعی مناسب برای تولید عسلک است. عسلک پنبه که از تغذیه زنبور عسل از شیره ترشح شده از ساقه گیاه به دست می آید، خواص فراوانی دارد. عموما عسل ارائه شده در بازار به عنوان عسل پنبه، ترکیبی از عسل پنبه و عسلک پنبه است.

برخی از مهمترین ویژگی ها و خواص پنبه
خواص و ویژگی های زیادی از پنبه را می توان برشمرد. برخی از این ویژگی ها بسیار معروف هستند و برخی دیگر را کمتر شنیده ایم. شاید بد نباشد با مجموعه ای از خواص متنوع گیاه پنبه آشنا شویم

ویژگی های الیاف پنبه
یکی از ویژگی های مهم پنبه، نوع الیاف آن و ویژگی های الیاف پنبه است. این ویژگی ها باعث منحصریفرد شدن این گیاه شده و آن را برای صنایع نساجی مناسب کرده است. شاید برایتان جالب باشد که در برخی صنایع نساجی از موم زنبور عسل در کنار پنبه استفاده می شود تا برخی خواص پنبه تقویت شود.

خاصیت ارتجاعی الیاف
الیاف پنبه خاصیت ارتجاعی زیادی ندارند و اگر با کشش زیادی مواجه شوند نمی توانند به آسانی به حالت اولیه خود باز گردند.

اثررطوبت بر الیاف
سلولز موجود در الیاف پنبه 7 تا 8 درصد وزن خود آب جذب می کند. جالب است بدانید که استحکام الیاف پنبه پس از جذب آب، 20 تا 30 درصد افزایش می یابد. چون این الیاف پس از جذب آب، قطر و طولشان افزایش پیدا می کند و پس از خشک شدن، دوباره به حالت قبلی خود بر می گردند.

مقاومت الیاف به حرارت
الیاف پنبه مقاومت خوبی به حرارت دارند و می توانند ساعت ها در برابر حرارت 120 درجه سانتی گراد مقاومت کنند. سپس زرد رنگ شده و در حرارت 150 درجه سانتی گراد تجزیه می شود و در حرارت 240 درجه سانتی گراد بعد از چند دقیقه به کلی می سوزد و از بین می رود.

اثر نور خورشید بر الیاف
الیاف پنبه در معرض نور خورشید زردرنگ شده و استحکام خود را از دست می دهند و در مدت طولانی می پوسند.

خاصیت چربی موجود در الیاف
چربی موجود در الیاف پنبه باعث می شود که آب را جذب نکرده و روی آب باقی بماند، ولی اگر این چربی به کمک حلال های آلی مثل کلروفرم و کربن تتراکلرید از این الیاف گرفته شود، پنبه آب زیادی را جذب می کند.

  میزان حلالیت در اسیدها
آزمایشات انجام شده نشان می دند که پنبه در اسید هیدروکلریک و اسید سولفوریک حل می شود ولی در اسید استیک نمی تواند الیاف پنبه را حل نماید. برای رنگ رزی پنبه، از اسیدهای آلی استفاده می شود که اثر زیادی بر الیاف نداشته باشند.

مرسه ریزه کردن الیاف
زمانی که سود به پنبه اضافه شود، محلول سود که یک نمونه باز قوی است، الیاف پنبه را شفاف کرده و این الیاف پس از شست و شو با آب و خشک کردن آن ها، مانند ابریشم شفاف می شوند. این عمل همراه با حالت کششی سبب می شود که نخ های پنبه نیروی کششی بیشتری پیدا کرده و رنگ را به خوبی جذب کنند و به اصطلاح به ابریشم مصنوعی تبدیل شوند.

اثر مواد اکسید کننده بر الیاف
مواد اکسید کننده قوی مثل آب ژاول و آب اکسیژنه برای سفید کردن پارچه های پنبه ای بکار می روند. اگر پنبه مدت زیادی در این مواد باقی بماند بیشتر سفید می شود ولی مقاومت الیاف آن به همین تناسب کمتر می شود.

کاربردهای دارویی گیاه پنبه
ویژگی مهم دیگر پنبه که کمتر به آن توجه می شود، خاصیت دارویی این گیاه است. البته وقتی صحبت زا خواص دارویی پنبه یم شود، برخی گمان می کنند که حتما باید الیاف سفید رنگ پنبه خاصیت دارویی داشته باشد. این در حالی است که پنبه یک گیاه است که برگ، گل، ساقه و ریشه دارد. تمامی این قسمت ها از گیاه پنبه می تواند خواص دارویی داشته باشد.

*    جالب است بدانید که روغن دانه پنبه یکی از روغن های مرغوب جهان است که مصارف زیادی در طب سنتی کشورهای مختلف داشته و امروزه نیز در صنایع تولید روغن مورد استفاده قرار می گیرد. روغن دانه پنبه به دلیل وجود گوسیپول، خواص زیادی برای انسان به همراه دارد که قصد نداریم در اینجا در مورد آن ها صحبت کنیم.
*    ریشه و برگ پنبه خاصیت انقباضی دارند. از آن برای بهبود زایمان در زایمان طبیعی استفاده می شده و هنوز نیز در این زمینه کاربرد دارد.
*    برگ گیاه پنبه طبعی گرم و خشک دارد. جوشانده برگ پنبه تب بر است. حتی گفته می شود چوشانده خود پنبه که صاف شده باشد نیز می تواند به کاهش تب کمک کند.
*    دمنوش گل و برگ پنبه نرم کننده سینه است
*    به صورت موضعی استفاده از برگ پنبه می تواند التهاب و ورم را کاهش دهد. همچنین برگ های کوبیده شده گیاه پنبه با ترکیب برخی مواد دیگر برای کاهش التهاب در روند درمان بیماری نقرس مورد استفاده قرار می گیرد.
*    هم روغن دانه و هم کنجاله دانه بعد از روغن کشی به عنوان یک داروی فوق العاده عالی برای تقویت قوای جنسی مورد استفاده قرار می گیرد. برخی مطالعات در طب سنتی نشان داده که مصرف کنجاله دانه پنبه می تواند تعداد اسپرم ها در مردان را بیشتر کند و به درمان ناباروری در مردان بپردازد.
*    عسل پنبه نیز خواص زیادی برای بدن انسان به همراه دارد که در مطلبی مجزا به معرفی آن خواهیم پرداخت.

پنبه در چه مواردی مورد استفاده قرار می گیرد؟
با توجه به ویژگی های بیان شده در مورد گیاه پنبه، از این ماده طبیعی در کاربردهای مختلفی استفاده می شود که بد نیست در مورد آن نیز اطلاعات داشته باشید.

صنعت نساجی، مهمترین مصرف کننده پنبه دنیا
یکی از مهمترین مصارف پنبه، استفاده از آن در صنعت نساجی است. بافت انواع پارچه ها و حوله ها از الیاف پنبه صورت می گیرد. می توان گفت صنعت نساجی بدون این گیاه ناقص می ماند. اگرچه در موارد بسیاری از الیاف مصنوعی مثل پلی استر به همراه پنبه در بافت پارچه ها استفاده می شود که اکثرا این پارچه ها در تهیه انواع کش باف ها، لباس های جین و لباسهای کشی مورد استفاده قرار می گیرد.

مصارف پزشکی پنبه
الیاف پنبه خاصیت جذب رطوبت بالای دارند، همچنین بسیار نرم بوده و قابلیت تنفس دارند. برای تولید پنبه لایی، تنزیب گاز پانسمان، انواع لوازم پانسمان و تزریقات همانند باندهای زخم، یکسری لوازم بهداشتی مانند پوشک ها، نوار بهداشتی و گوش پاکن ها هم استفاده می شود. پنبه بهداشتی نوعی از پنبه است که مصارف آرایشی فراوانی دارد و این نوع پنبه توانایی پاک کنندگی خون و مواد ضدعفونی کننده را در پانسمان ها دارد و این به دلیل قابلیت جذب بالای آن است.

مصارف خوراکی پنبه
روغن پنبه دانه از دانه های پنبه دانه استخراج شده و دارای اسید چرب ترانس پایین و بدون کلسترول است. این روغن در صنعت مواد غذایی مثل تهیه چیپس و انواع اسنک ها کاربرد دارد.مصارف دیگری نیز به صورت خوراکی از پنبه وجود دارد که بیشتر مرتبط با برگ پنبه و دانه پنبه می شود. این مصارف بیشتر حالت دارویی داشته و در طب سنتی مورد توجه هستند.

عسل پنبه نیز که در واقع عصاره ای شیرین و گوارا از شهد گیاه پنبه و ترشحات گیاهی آن است، یکی از مصارف خوراکی پنبه است که به لطف زنبورهای عسل به این شکل قابل مصرف خواهد بود. عسل پنبه یکی از خاص ترین عسل های دنیا و ایران است و باید برای خرید آن دقت فراوانی به کار گرفته شود.

دیگر مصارف پنبه
از پنبه در تولید انواع محصولات بهداشتی، همانطور که یاد شد، استفاده می شود؛ همانند انواع دستمال کاغذی، تیشو ها و پوشک بچه. علاوه بر آن در بافت تور ماهی گیری هم از این نخ پنبه ای بهره می برند. در صنعت کاغذ سازی و مقوا سازی، هم پنبه و هم ساقه آن کاربرد فراوانی دارد.

در ساخت بسیاری از فیلترها از نخ پنبه و الیاف آن استفاده می شود. حتی در صنایع شیمیایی برای ساخت مواد منفجره مثل نیتروسلولز از پنبه استفاده می شود. مصرف این الیاف در بافت پتو و در بالش ها و سرویس خواب ها نیز از موارد استفاده بسیار قدیمی این گیاه است.