شگفتی های مسیریابی زنبورها

اگر کمی در زندگی زنبور عسل دقیق شوید متوجه می شوید که این حشرات هیچ گاه راه را گم نمی کنند.زنبور عسل پر است از شگفتی هایی که معلوم نیست تا کی باید به دنبال این شگفتی ها باشیم و تا کی خبری جدید مبنی بر شگفتی های جدید کشف شده از زنبور عسل را بشنویم. دانشمندان و محققان زیادی در حال تحقق بر روی ویژگی ها و رفتارهای زنبور عسل هستند که به نظر می رسد روز به روز به یافته ها در مورد این حشره شگفت انگیز افزوده شود. یکی از ویژگی های منحصر بفرد زنبور عسل به ویژه زنبور کارگر مسیریابی فوق العاده این حشره است. به گونه ای که هچ گاه گم نمی شود.
زنبور عسل کارگر عموما مجبور است مسافت های زیادی را به صورت روزانه طی کند. در واقع برای یافتن شهد و گرده گل برای کندو و همچنین انجام وظایف غریضی خود در پراکنده گرده گل در طبیعت، زنبور از محل زندگی خود یعنی کندو دور می شود. در برخی موارد حتی زنبور تا 1 کیلومتر هم از کندوی خود دور می شود. با این حال بدون هیچ مشکلی مسیرهای پیچ در پیچ طی شده را سپری کرده و دوباره به کندو باز می گردد.
نکته جالب توجه دیگر در مورد مسیریابی زنبور عسل این است که اگر زنبوری به منبع خوبی از شهد گل ها دست یابد، بقیه زنبورها را نیز خبر می کند. در نتیجه دیگر زنبوران کارگر کلنی نیز به همان سمت پرواز کرده تا منابع جدید شهد را بررسی کنند. موضوع مهم اینجاست که زنبور عسل های بعدی بدون هیچ گونه مشکلی به منبع مد نظر می رسند.

زنبور عسل چطور آدرس می دهد؟
یکی از مهمترین رمز و رازهایی که در مورد مسیریابی زنبور عسل وجود دارد، نوع آدرس دهی زنبور است. قبل از اینکه به این موضوع بپردازیم که اصلا زنبور چطور مسیر را گم نمی کند، اول باید این را متوجه شویم که چطور یک زنبور آدرس گل ها و منابع شهد را به دیگر زنبورها می دهد.
آدرس دهی زنبورعسل در قالب حرکت هایی است که برخی از آن به عنوان رقص زنبور یاد می کنند. زنبوری که توانسته شهد خوب و گرده گل مناسب از یک آدرس تهیه کرده و به کندو باز گردد، با حرکات هماهنگ خود به دیگر زنبورها آدرس می دهد. این نوع آدرس دهی زنبور عسل بسیار خاص بوده و محققان با روش های مختلفی توانسته اند به این روش آدرس دهی پی ببرند.
نکته جالب توجه در مورد حرکات زنبور عسل این است که این حرکات به صورت چندگانه تکرار می شود. به نظر می رسد در تکرار این حرکات نیز رمز و رازهایی نهفته باشد که برخی معتقدند زمان رسیدن و مسافت با استفاده از این تکرار مشخص می شود.
تحقیقات نشان داده که جهت حرکت زنبور عسل در هنگام آدرس دادن و محل قرارگیری او نسبت به نور خورشید، شراط خاصی دارد. در واقع یک زاویه مشخص ایجاد می شود که همین زاویه جهت کلی حرکت را برای زنبورهای دیگر مشخص می کند. با این حال بعید نیست در این حرکات حتی میزان شهد موجود در منطقه و اطلاعات دیگری نیز منتقل شود. در مورد چنین مسائلی و باز کردن رمز و راز حرکت بدن زنبور در مورد آدرس دهی، تحقیقات زیادی انجام شده که نمی توان هنوز به طور قطع در مورد آنها صحبت کرد.

زنبور چگونه راه را گم نمی کند؟
خب حالا فرض می کنیم زنبور می تواند به خوبی و با استفاده از حرکات موزونی که انجام می دهد، اطلاعاتی در مورد آدرس به زنبورهای دیگر برود. سواال اینجاست که زنبوری که به سمت هدف می رود، چطور می تواند دوباره به کندو باز گردد؟ چطور است که زنبور عسل به هیچ وجه مگر در شرایطی خاص، کندو را گم نمی کند؟
شاید علت اینکه زنبورها هیچ وقت کندوی خود را گم نمی کنند این است که زندگی یک زنبور به صورت کامل به بودن در کندو گره خورده است. زنبور می داند که اگر کندو را گم کند، هیچ کندوی دیگری او را راه نمی دهد و او نیز بدون بودن در کندو قطعا خیلی زود می میرد. به همین علت به صورت کاملا غریضی کندوی خود را گم نمی کند.
تحقیقات نشان داده که زنبورها از نورخورشید برای مسیریابی استفاده می کنند. در واقع آنها نور خورشید و زوایای ایجاد شده توسط آن را با توجه به پیش بینی حرکت خورشید در طول روز در نظر گرفته و برای رفت و آمد خود نشانه گذاری می کنند. علاوه بر این، تحقیقات اخیر دانشمندان نشان می دهد که حافظه این حشره شگفت انگیز بسیار قوی است و می تواند نقشه قوی ای از پیرامون خود تهیه کند.
در تحقیقاتی که اخیرا در آکادمی ملی علوم آمریکا انجلم و نتایج آن منتشر شده، روش مسیریابی زنبور عسل بر مبنای نور خورشید توضیح داده می شود. با این حال همین گزارش بیان می کند که احتمالا زنبور عسل عکس هایی را با استفاده از چشمان مرکب خود به مغز می فرستد تا بتوانند در زمان برگشت مسیر را به خوبی تشخیص دهند. این تصاویر که در واقع نوعی نقشه در ذهن زنبور ایجاد می کند، تا پیش از این تنها برای پستانداران مورد بحث بود؛ اما تحقیقات جدید به ویژه در زمان هایی که نور خورشید وجود نداشت نشان داد که زنبور از چنین نقشه ذهنی برخوردار است.
به نظر می رسد پی بردن به این ویژگی زنبور عسل که می تواند یک نقشه ذهنی بدون جزئیات را در مغز خود متصور شده و از این طریق به کندو باز گردد، یک موضوع بسیار خاص برای کشف رمز و رازهای بیشتر از زندگی این حشره است. به راستی که زنبور یک حشره شگفت انگیز و بی همتاست که از بهترین مخلوقات خداوند به شمار می رود.