روش‌های کنترل کنه‌های واروآ با رویکرد مدیریت یکپارچه آفات (IPM)

کنه‌های واروآ  (Varroa destructor) ، یکی از تأثیر گذارترین آفات و بیماری‌های زنبور عسل اروپایی (Apis mellifera) هستند.این کنه های انگلی در سال 1987 وارد ایالات متحده شدند و پس از پریدن از زنبور عسل آسیایی، Apis cerana، به زنبور عسل اروپایی، Apis mellifera ، در سراسر جهان گسترش یافتند .

کنه های واروآ در سلول ها با کارگران در حال رشد و زنبورهای نر تکثیر می شوند (شکل 1). سلول‌های نوزاد زنبورهای نر بزرگتر هستند و مرحله دگردیسی طولانی‌تری دارند (۱۵روز برای نرها در مقابل ۱۱روز برای کارگران) که به کنه اجازه می‌دهد در هر چرخه فرزندان بیشتری تولید کند. کنه های واروآ به دلیل دفع کننده بودن ژل رویال و دوره بسیار کوتاه پس از سرپوش شدن ملکه ها (7 روز) در سلول های ملکه تکثیر نمی شوند. هنگامی که تولید مثل زنبور عسل در کلنی وجود دارد، اکثر کنه‌های واروآ در نوزادان سرپوشیده هستند و در جایی که اغلب می‌توانند از درمان‌های شیمیایی فرار کنند، تکثیر می‌شوند.

شکل 1. چرخه زندگی کنه های واروآ و نرها و کارگران زنبور عسل

کنه های واروآ در سلول های پوشیده شده زنبورهای عسل در حال رشد تولید مثل می کنند. به دلیل رشد کندتر نرها، کنه‌های واروآ ترجیحاً به سلول‌های زنبورهای نر هجوم می‌آورند که سپس می‌توان از قاب نر بافت به عنوان تله استفاده کرد.

اعتقاد بر این است که کنه‌های واروآ از چربی بدن زنبورها تغذیه می‌کنند، که اندامی است که انرژی مورد نیاز در طول دوره‌های طولانی‌ مدت بدون تغذیه ، مانند زمستان را تامین می‌کند. کنه های واروآ علاوه بر تضعیف متابولیسم زنبورها، تعدادی ویروس کشنده را به زنبورها منتقل می کنند. تیترهای ویروسی در زنبورهای عسل با آلودگی کنه واروآ در ارتباط است که هر دو از بهار تا پاییز افزایش می‌یابند. بنابراین کنترل جمعیت کنه روشی برای کنترل ویروس ها نیز تلقی میگردد. در عملیات زنبورداری، زمان بندی کنترل کنه حیاتی است. کنترل کنه ها در پاییز یک عامل اصلی مرتبط با بقای زمستان گذرانی در زنبورهای عسل است

.

نظارت بر سطح کنه‌های واروآ در کلنی‌ها برای تعیین نیاز و نوع درمان مهم است. زنبورداران عموماً میانگین فراوانی کنه ها (تعداد کنه در هر 100 زنبور) را در یک برنامه منظم مانند ماهانه اندازه گیری می کنند تا تعیین کنند که چه زمانی جمعیت کنه های یافت شده در زنبورهای کارگر بالغ از یک آستانه فراتر رفته است. انجام داد این را می توان از طریق چندین روش ، از جمله پودر قند، شستشو با الکل، یا از طریق استفاده از یک تخته چسبنده صورت بگیرد. شستشوی الکل دقیق ترین روش برای پایش جمعیت کنه ها است، برای زنبورستان هایی با تعداد کلنی های زیاد نمونه برداری از 20 درصد کلنی ها اطلاعات کافی در مورد جمعیت کنه ها ارائه می دهد.

آستانه‌های اقتصادی یا عملی متفاوت هستند، اما هدفشان این است که سطح کنه‌ها را زیر یا در حدود میانگین فراوانی 2 کنه در 100 زنبور نگه دارند. این عدد آلودگی بسیار پایین است و می‌توان آن را با استفاده از تعدادی روش که از فرهنگی تا شیمیایی متفاوت است حفظ کرد (شکل 2).

زنبورداران می توانند از رویکرد مدیریت یکپارچه آفات (IPM) استفاده کنند که در آن از چندین تکنیک مختلف کنترل کنه به صورت ترکیبی یا چرخشی در طول سال استفاده می کنند (شکل 2). ترکیبی از پروتکل‌های درمانی مختلف مؤثر است و احتمال ایجاد مقاومت در برابر مواد شیمیایی را کاهش می‌دهد، همینطور گاهی اتفاق می افتد که در برخی زمان ها فقط از یک روش درمانی به طور مکرر استفاده شود.

شکل 2. هرم IPM برای کنترل کنه واروآ  (تصویر از Nick Sloff )

در اینجا سطوح مختلف شیوه‌های IPM را برای کنترل کنه‌های واروآ مرور  می‌کنیم و به طور خلاصه اثربخشی و اثرات منفی بالقوه هر عمل را خلاصه می‌کنیم.اثربخشی و قدرت ایجاد یک اثر در علم حشرات، کلمه کارآمدی برای بحث در مورد اینکه چگونه یک آفت کش یا عمل به طور موثر یک آفت را کنترل می کند استفاده می شود. مؤثر شکل صفت اثربخشی است.

رویکردهای مدیریتی
هدف رویکردهای فرهنگی ، کاهش تولید مثل آفات است. برای کنترل و پیشگیری کنه‌های واروآ، کنترل‌های فرهنگی شامل خرید زنبور عسل مقاوم در برابر کنه، تهیه شانه سلول‌های کوچک و فراهم کردن شرایطی برای توقف تولید مثل است.

زنبورهای مقاوم
استفاده از مقاوم در برابر کنه می تواند وابستگی به مواد شیمیایی برای کنترل کنه واروآ را محدود کند. برای این منظور، ژن های مختلف زنبور عسل با صفات مقاوم در برابر کنه ایجاد شده است.زنبورهای روسی از تولید مثل کنه جلوگیری می کنند. زنبورهای روسی به دلیل توانایی در سرکوب تولید مثل کنه نسبت به سایر زنبورهای دیگر ، افزایش جمعیت کنه کمتری دارند. زنبورهای روسی درصد آلودگی نوزادان کمتری دارند.

زنبورهای Varroa Sensitive Hygiene (VSH) می‌توانند شفیره‌های آلوده به کنه را شناسایی و حذف کنند. زنبورهایی که بچه‌های مرده را به سرعت حذف می‌کنند، بهداشتی هستند و تصور می‌شود که در حذف کنه‌ها از کندو نیز بهتر عمل می‌کنند. سایر صفات مطلوب شامل تشخیص زنبورهای آلوده به کنه است. این ویژگی منحصر به فرد فقط با آزمایش تشخیص داده می شود .

این زنبورها پای کنه ها را گاز می‌گیرند و با جویدن‌های پای کنه‌ها به بدن یا پاهای آن‌ها آسیب می‌رسانند. این ویژگی با نگاه دقیق به کنه هایی که از طریق صفحه روی یک تخته چسبناک افتاده اند، شناسایی می شود و به نسبت کنه هایی که توسط زنبورها آسیب دیده اند تعیین می شود.

شان سلول کوچک
هنگامی که تجهیزات مدرن کندو در اوایل دهه 1950 اختراع شد، صنعت زنبورداری را در مسیر مدرن سازی و صنعتی شدن آغاز کرد. بخشی از این فرآیند شامل تولید فونداسیون تجاری با شش ضلعی های 5.4 میلی متری و تولید زنبورهای بزرگتر است که می توانند عسل بیشتری تولید کنند. با این حال، در شرایط طبیعی ، زنبورها تمایل به ساخت شانه از شش ضلعی کوچکتر با اندازه حدود 4.9 میلی متر دارند.

برخی از تحقیقات نشان داده اند که با کاهش اندازه سلول، تعداد کنه ها کاهش می یابد، زیرا در یک دوره کوتاه تر پس از سرپوش گذاری در یک سلول کوچکتر ، باعث تولید کنه های واروآ کمتر در هر سلول می شود. اثربخشی استفاده از شانه سلول کوچک به عنوان روش کنترل کنه واروآ در متون علمی مورد بحث است.

توقف تولید مثل
توقف تولید مثل نوزادان در کلنی می تواند به طور قابل توجهی بر تعداد سلول های نوزادی موجود برای تولید مثل کنه تأثیر بگذارد. این وقفه را می توان با قفس کردن ملکه {قفس اسکالوینی ( قفس هفت گوهر با طرح مشابه ) توصیه می شود} یا خارج کردن ملکه از کلنی به مدت تقریباً 3 هفته انجام داد. در طول این مدت همه نوزادها از تخم بیرون می آیند، بنابراین کنه ها به زور از سلول ها خارج شده و به سمت زنبورهای بالغ می روند. این رویکرد به تنهایی یا در ترکیب با یک درمان شیمیایی می تواند بر رشد جمعیت کنه واروآ تأثیر بگذارد.

علاوه بر این زنبورهای بالغ رفتار نظافتی را در نبود تولید مثل افزایش می‌دهند که اینکار به‌ویژه در ترکیب با کفی های کفباز می‌تواند به کاهش تعداد کنه‌ها در کلنی کمک کند. اگر زمان بندی مناسبی برای توقف تولید مثل انجام شود، این پتانسیل را دارد که استرس دوره کمبود را کاهش دهد و در عین حال ملکه جوان را برای زمستان گذرانی در اختیار کلنی قرار دهد.

رویکردهای فیزیکی
کنترل جمعیت کنه‌های واروآ از طریق دستکاری کلنی یا کندو می‌تواند مؤثر باشد، به‌ویژه اگر چندین (یا همه) روش‌ها به همراه استفاده شوند. کنترل‌های فیزیکی شامل تخته‌های پایین توردار، حذف لاروهای نر و گردگیری پودر قند است.

تله گذاری کنه
زنبور نر بیشتر مورد توجه کنه‌ها برای تولید مثل هستند و از این موضوع میتوان به عنوان تله استفاده کرد، کنه‌های واروآ موفقیت تولید مثل بالاتری بر روی لاروهای نر نسبت به نوزادان کارگر دارند، زیرا در دوره پس از سرپوش کردن حجره ها به کنه‌ها اجازه می‌دهد در هر تلاش تنها 1.3 تا 1.4 فرزند در سلول‌های کارگر و در عوض 2.2 تا 2.6 فرزند در سلول‌های زنبور نر تولید کنند. (شکل 1).

علاوه بر این دوره جذابیت و میزبانی نوزادان نر40 تا50 ساعت است ، در حالی که در نوزادان کارگر فقط 15تا30 ساعت است، این مزایای تولید مثلی نوزادان نر به صورت افزایش 6 برابری کنه‌هایی که در زیر پوشش سلول‌های زنبور نر یافت می‌شوند نسبت به سلول‌های کارگر آشکار می‌شوند.

افزودن قاب نر بافت به یک کلنی ، او را به تولید نر تشویق می کند و میتوان از آن به عنوان یک تله برای کنه ها استفاده کرد. برداشتن آن شانه قبل از تولد زنبورهای نر به طور موثر کنه های واروآ را که در سلول ها تولید مثل می کنند حذف می کند. پس از آن می توان لاروهای نر را منجمد کرد و به کلنی بازگرداند یا از قاب پاکسازی کرد (شکل 3). این عمل تولید مثل کنه را کاهش می دهد، ولی با این حال ممکن است به اندازه کافی به عنوان تنها وسیله برای کنترل کنه های واروآ موثر نباشد .

شکل 3. خراب کردن سلول های زنبور نر از قابی که به عنوان تله کنه استفاده شده است. تصویر توسط( Robyn Underwood )

صفحه کفی کندو
کنه ها به طور طبیعی در نتیجه حرکت در کلنی و رفتار نظافت زنبور عسل از زنبورها سقوط می کنند. اگر از کفی توردار به جای کفی تخته دار ثابت استفاده شود ،کنه‌ها روی زمین می‌افتند و احتمال اینکه دوباره روی زنبورها بالا بروند کمتر است. (شکل 4)

کفی های توردار هجوم کنه ها به سلول های مولد را کاهش می دهند و در نتیجه درصد کمتری از جمعیت کنه ها در سلول های تولید مثل نوزادان یافت می شوند ، این روش فیزیکی در ترکیب با سایر تکنیک های کنترل کنه های واروآ باید استفاده شود.

شکل 4. تخته پایین در سمت چپ، یک تخته توردار شده است، در حالی که تخته سمت راست، یک تخته ثابت است. کف کندو را می توان توری زد تا وقتی کنه های واروآ به زمین می افتند، دیگر نتوانند به کلنی بازگردند. تصویر توسط ( Robyn Underwood )

شکر پودر شده
پاشیدن یا استفاده از پودر قند روی زنبورها می‌تواند به عنوان روشی برای کنترل کنه‌ها عمل کند، زیرا رفتار نظافتی را تحریک می‌کند و در نتیجه کنه‌های بیشتری روی تخته‌های زیرین جمع می‌شوند. استفاده از پودر قند نمی تواند بر روی زنبورهای چراگر خارج شده از کندو موثر باشد، ، بنابراین زنبورداران باید هنگام استفاده از این کار ، هزینه ها و مزایای آن را بسنجید. این درمان احتمالاً به تنهایی جمعیت کنه را کنترل نمی کند، اما می توان از آن برای افزایش ریزش کنه در ترکیب با کفی های تور دار استفاده کرد.

رویکردهای شیمیایی (دارویی)
تولید مثل کنه واروآ در طول بهار و تابستان اغلب منجر به جمعیت زیاد کنه ها در پاییز می شود. اگر قبل از تولید زنبورهای زمستانگذران از آفت کش شیمیایی استفاده شود، بهترین موفقیت زمستان گذرانی خواهد بود. در سیستم IPM، در صورت امکان از مواد شیمیایی کم خطر استفاده می شود.

مواد شیمیایی نرم
اسیدهای آلی، اسانس ها و اسیدهای بتا رازک از مواد شیمیایی نرم در نظر گرفته می شوند زیرا به طور ارگانیک تهیه شده اند. این درمان ها بدون بقایای شیمیایی در محصولات کندو مانند موم هستند. در صورت استفاده از مواد شیمیایی در کندو، توصیه می شود قبل از استفاده از مواد شیمیایی سخت، ابتدا از مواد شیمیایی نرم استفاده کنید. علاوه بر این درمان، کلنی ها باید تنها پس از اینکه اقدامات نظارتی نشان داد که به آنها نیاز است، درمان شوند.

اسید فرمیک
اسید فرمیک به طور طبیعی در زهر زنبورهای عسل وجود دارد و جزء طبیعی عسل است. این ماده شیمیایی معمولاً در غلظت های بالا استفاده می شود ، این اسید آلی به پوشش های موم نفوذ می کند و به طور موثر کنه های در حال تولید مثل را از بین می برد.

در استفاده از اسید فرمیک محدویت هایی وجود دارد زیرا وابسته به دما است و در صورت استفاده در دمای محیط بالاتر از 29.4 درجه سانتی گراد می تواند باعث مرگ و میر نوزادان و احتمال از دست دادن ملکه را افزایش دهد. علاوه بر این، هنگامی که از اسید فرمیک در دمای زیر 10 درجه سانتی گراد استفاده می شود، کارایی پایینی را به همراه دارد.

اسید اگزالیک
اسید اگزالیک یک ترکیب طبیعی است که در گیاهانی مانند ریواس، کلم پیچ، چغندر و اسفناج یافت می شود. اسید اگزالیک را می توان در دو فرمول به عنوان یک ماده شیمیایی برای کنترل کنه، استفاده کرد:

بخار و چکاندن
از آنجایی که اسید اگزالیک در پوشش‌ها نفوذ نمی‌کند، در دوره‌های بدون تخمریزی بسیار مؤثر است و آن را جزء مفیدی برای برنامه کنترل کنه‌های واروآ به عنوان یک روش زمستانی یا اوایل بهار می‌کند. با این حال نباید به عنوان یک درمان مستقل استفاده شود. اگر بیش از حد از اسید اگزالیک استفاده شود یا در دوزهای بالا مورد استفاده قرار گیرد، می تواند با کریستال شدن در روده میانی لارو، افزایش مرگ و میر لاروها و کاهش سطح نوزادان به زنبورها آسیب برساند. استفاده بیش از حد از این درمان همچنین می تواند فعالیت و طول عمر کارگران را کاهش دهد.

تیمول
تیمول اسانس ها ترکیبات طبیعی تقطیر شده از گیاهان هستند. محبوب ترین اسانس برای کنترل کنه واروآ تیمول (از گیاه آویشن) است. در حالی که تیمول می تواند کنه ها را در زنبورهای بالغ کنترل کند، اما نمی تواند به پوشش سلولی نفوذ کند، بنابراین کنه ها را در سلول های مولد کنترل نمی کند.

اثربخشی تیمول به قدرت کلنی و همچنین شرایط محیطی بستگی دارد. در طول درمان، کارگران با تخلیه سلول‌های نزدیک محصول واکنش نشان می‌دهند، بنابراین این تیمار می‌تواند باعث کاهش سطح کلی نوزادان در کلنی‌ها در فصل بهار شود. علاوه بر این درمان تیمول می تواند رفتار غارت را القا کند و پرخاشگری کلنی ها را افزایش دهد. اثربخشی درمان تیمول می‌تواند کم باشد، بنابراین باید با سایر روش‌های درمانی ترکیب شود.

اسیدهای بتا رازک نمک پتاسیم
اسیدهای بتا رازک از گیاه رازک گرفته می شود و برای استفاده در هر زمان از سال، حتی در زمان جریان عسل، بی خطر است. با این حال به عنوان یک درمان کنترل کنه در زمانی که نوزادان کمتری وجود داشته باشد، موثرتر است، زیرا از پوشش های سلولی عبور نمی کند.

مواد شیمیایی سخت
کنترل شیمیایی کنه‌های واروآ را می‌توان با استفاده از کنه‌کش‌های مختلف به دست آورد. کنه کش های مصنوعی به طور کلی موثر هستند و تا 95 درصد از جمعیت کنه ها را می کشند. از نظر تاریخی، فلووالینات و کومافوس پرمصرف‌ترین درمان‌های کنه بوده‌اند، اما کنه‌ها در برابر این مواد شیمیایی مقاومت نشان داده‌اند و اثرات باقی مانده ای در موم از خود بجا میگذارند.

؛؛ در حالی که استفاده از این دو ماده شیمیایی سخت هنوز قانونی است، ما آنها را توصیه نمی کنیم و در اینجا بحث نمی کنیم.

باقی مانده آفت کش در موم می تواند به طور مستقیم به زنبورها آسیب برساند و زنبورها را بیشتر مستعد ابتلا به بیماری نوزما می کند. به علاوه این باقیمانده‌ها را می‌توان در محصولات زنبور عسل یافت و این باعث می‌شود مصرف‌کنندگان از آنها کمتر استقبال باشند.

؛؛ مواد شیمیایی مصنوعی باید آخرین راه حل برای زنبوردارانی باشد که IPM را انجام می دهند.

آمیتراز
محبوب ترین کنه کش مصنوعی آمیتراز است که با نام Apivar(R) فروخته می شود. آمیتراز در شکل اصلی خود به عنوان آلاینده عسل یا موم باقی نمی ماند. با این حال مشخص شده است که برخی از متابولیت های آمیتراز باقی می مانند و یک اثر هم افزایی آمیتراز و ویروس ها وجود دارد که با افزایش مرگ و میر زنبورها مرتبط است. علاوه بر این مقاومت به آمیتراز ثبت شده است، بنابراین اثربخشی آن باید به دقت بررسی شود.

خلاصه
گزینه های زیادی برای کنترل جمعیت کنه واروآ در کلنی های زنبور عسل وجود دارد. هر گزینه دارای مزایا و معایبی است، اما درک مفاهیم هر انتخاب بخش مهمی از تصمیم گیری است. در رویکرد IPM زنبورداران باید قبل از استفاده از مواد شیمیایی نرم یا سخت، به شدت به شیوه‌های فرهنگی و فیزیکی برای کنترل کنه‌ها تکیه کنند. نظارت بر کنه و چرخش تیمارها برای مدیریت موثر و کاهش مقاومت به مواد شیمیایی در این آفات حیاتی است. درک و در نظر گرفتن همه گزینه ها قبل از تصمیم گیری در مورد چگونگی ادامه، به بهبود موفقیت و رفاه زنبورهای عسل کمک می کند.

نویسندگان :
Margarita López-Uribe ، دانشیار حشره شناسی
Robyn Underwood ، مربی ترویج زنبورداری