رفتار گلوله شدن زنبورهاي كارگر بر عليه ملكه ها

گلوله شدن (BALLING BEHAVIOR) زنبورهاي كارگر بر عليه ملكه هاي بازگشته از پرواز جفت گيري ،گلوله كردن ملكه ها كه طي آن زنبورهاي كارگر همانند يك توپ ملكه را احاطه مي كنند رفتار تهاجمي و خشونت آميز بر عليه ملكه است. معمولا زنبورهاي كارگر دور ملكه جمع شده و بصورت كامل آن را مي پوشانند و او را نيش مي زنند. گاهي اوقات، زنبورها بدن ملكه را با آرواه ها گاز مي گيرند و ملكه ها به همين خاطر سياه، براق و بدون مو به نظر مي رسند، در اينصورت اگر ملكه ها زنده نيز بمانند ، كيفيت انها كاهش مي يابد.

در منابع علمي ، اين رفتار عموما زماني توصيف شده كه ملكه جديد به كلني معرفي مي شود و يا زماني كه كلني در شرايط استرس قرار مي گيرد، به عنوان مثال در آب و هواي نامناسب در بهار يا در زمان غارت، علاوه بر اين در طي جايگزيني ملكه پير يا نابارور بعد از ظهور ملكه جانشين.

عدم همخواني بين ژنتيك  ملكه و كارگرهاي كلني نيز مي تواند جزء عواملي باشد كه باعث بروز اين رفتار شود. يكي از

زمانهايي كه اين رفتار در كلني مشاهده مي شود، بر عليه ملكه هاي جوان كلني خويش است كه از پرواز جفت گيري بازگشته اند. اين موضوع براي اولين بار در سال 1883 ميلادي گزارش شده است و لي تا كنون به صورت دقيق بررسي نشده است. رفتار گلوله شدن نيز يكي از عوامل تلفات در  ايستگاههاي پرورش ملكه است. از دست رفتن ملكه ها در ايستگاههاي تجاري پرورش ملكه از 3 تا  بالاي 90 درصد گزارش شده است.

در اغلب موارد ملكه ها توسط فرمون توليد شده كه غالبا از غدد مانديبولار ( آرواره اي) ترشح مي شود، شناسايي مي شوند. در تحقيقات قبلي مشخص شده كه اين رايحه ها نيز مي توانند مسئول بروز رفتار گلوه شدن باشند و  زنبور كارگري كه به اين رايحه آغشته شده نيز مورد رفتار گلوله شدن قرار گرفته است.ملكه هاي جوان كه مقدار كمي از اين فرمون توليد مي كنند وقتي به كلني مستقيم معرفي مي شوند كمتر مورد رفتار گلوله شدن قرار مي گيرند ولي ملكه هاي با سن بالاي 10 روز هر زمان كه معرفي شدند مورد اين رفتار قرار گرفته اند.

برخي رفتارهاي ملكه نيز مشخص شده كه مي تواند باعث بروز اين رفتار شود . مشخص شده كه برخي ملكه ها بعد از بازگشت از پرواز جفت گيري به يكباره روي تخته پرواز كندوچه  هاي جفت گيري فرود مي آيند ولي برخي ديگر مدتي در هوا شناور مانده به راست و چپ و بالا و پايين پرواز دارد و بعد روي تخته پرواز فرود مي آيند. مشخص اين ملكه ها مورد رفتار گلوله شدن قرار مي گيرند.

در اين مقاله طي 3 سال 269 ملكه مورد بررسي قرار گرفته اند و حدود 70 درصد آنها تخم ريزي را شروع كرده اند. علت هاي از دست رفتن ملكه ها در اين تحقيق رفتار گلوله شدن، عدم بازگشت از پرواز جفت گيري ، باخت رفتن و عدم پرواز ملكه تا پايان زمان مشاهده در اين مطالعه.

در اين تحقيق حدود 15 درصد ملكه ها درگير رفتار گلوله شدن، شدند. بخش عمده اي از انها قبل از ورود به كلني و در مقابل دريچه پرواز گلوله شدند. درصد تلفات حاصل از رفتار گلوله شدن در اين تحقيق تقريبا معادل ساير عوامل تلفات زا بوده است. 16 درصد ملكه ها در اين مطالعه باخت رفتند و  8  درصد ملكه ها اصلا پرواز جفت گيري را انجام ندادند.

در اين مطالعه از زنبورهاي كارنيكا ، سياه آلماني و قفقازي استفاده شده بود و مشخص گرديد كه رفتار گلوله شدن بين زير گونه هاي مختلف تفاوتي نداشته است. مورد بعدي كه در اين تحقيق بررسي شده تاثير فصل بر اين رفتار بوده كه مشخص شده رفتار گلوله شدن در فصل بهار تقريبا دو برابر تابستان بوده است.

همچنين اين رفتار در نوكلئوس هاي جفت گيري در معرفي اولين ملكه نسبت به دفعات بعدي حدود 2 درصد بيشتر بوده است. ملكه هايي كه از پرواز جفت گيري بازگشته بودند و با نرها جفت خورده بودند نسبت به ملكه هايي كه از پرواز شناسايي بازگشته بودند، بيشتر گلوله شدند و عواملي مانند  علامت جفت گيري ( آلت تناسلي آخرين زنبور نر كه با ملكه جفت خورده است) و همچنين طول مدت زماني كه ملكه براي پرواز جفت گيري خارج از كلني بوده باعث تحريك كارگرها براي نشان دادن رفتار گلوله شدن ، شده است.همچنين ملكه هايي كه طول مدت پرواز شناسايي آنها طولاني تر بوده بيشتر مورد رفتار گلوله شدن قرار گرفته اند.اين باعث شده  تا پيشنها شود كه بين طولاني تر شدن  مدت زمان پرواز و باخت رفتن ملكه ها ارتباط وجود دارد.

فرموني كه در كارگرها باعث شروع رفتار گلوله شدن بر عليه ملكه ها مي شود فرمون خطري هست كه توسط غده Koshevnikov ترشح مي شود. بر اساس برخي موارد مشخص شده كه ترشح فرمون هاي ملكه از غدد مختلف نيز مي تواند باعث تحريك زنبورهاي كارگر براي رفتار گلوله شدن شود.  در مورد فرمون غدد آرواره اي مشخص نيست كه ميزان بالاي آن از ملكه در برابر رفتار كارگرها محافظت مي كند يا اينكه آنها را تحريك به بروز این رفتار می کند.
فرمون هاي استرس در ملكه مي توانند تحت شرايط ويژه مانند شرايط آب و هوايي خاص ( گرما، رعد و برق) طولاني شدن مدتي كه خارج از كندو پرواز مي كند و همچنين عوامل بالقوه خطر زا كه در محيط بيرون وجود دارد،  فعال شود.

ارائه کننده : مهندس اسماعیل غفوری