کنترل کنه با اسید فرمیک در ماندگاری جمعیت زمستانه کلنی
همه ساله در اوایل بهار زنبورداران کندوهای خود را بازدید می‌کنند تا ببینند زنبورهای آنها زمستان را چگونه سپری کرده‌اند. آنها در این بازرسی با صحنه‌های نه چندان خوشایندی روبرو شده و متوجه می‌شوند تعدادی از کندوها از این زمستان سرد جان سالم به در نبرده‌اند. یکی از دلایل قابل توجه بروز تلفات در این کندوها آسیب های واروآ است خصوصا زمانی که زمستان فوق‌العاده ملایم است. محاسبه تعداد کنه‌ها در بررسی انجام شده در اواخر تابستان و درمان زنبورها با اسید فرمیک در زمان مناسب می‌تواند از این ضررها پیشگیری کند. این نوشته بیان میکند که چرا درمان واروآ در آخر فصل از مهمترین درمانها در طول سال است و اینکه چرا اسید فرمیک اسلحه ای است که برای مبارزه با واروآ انتخاب شده است.
زنبورهای عسل ( آپیس ملیفرا ) به دلایل مختلف از شگفت انگیزترین حشرات هستند اما برای من یکی از جالب ترین جنبه‌های زندگی زنبور عسل تفاوت بین زنبورهای تابستانی و زنبورهای زمستانی است. زنبورهای کارگری که در بهار یا تابستان بدنیا میآیند به طور متوسط 40-30 روز عمر می‌کنند. در حالی که خواهران آنها که در ماه شهریور یا مهر بدنیا میآیند، در دوره بدون تخم‌ریزی و سراسر زمستان تا بهار آینده باقی می‌مانند. هنگامی که هوای سرد فرا می‌رسد و روزها کوتاه می‌شوند ملکه تخم‌ریزی را کاهش داده یا حتی کاملا قطع میکند وجمعیت کندو شروع به کاهش کرده و از تعداد 60-20 هزار در مرداد (جولای) به حدود پنج هزار زنبور می‌رسد که در طول فصل سرد در کندو باقی می‌مانند. این کارگران همگی مشغول رسیدگی به ملکه تغذیه و گرم نگهداشتن او هستند تا زمانی که بهار از راه برسد.
این فرآیند زمستان‌گذرانی کندوهای زنبور عسل از دو دهه پیش ( در ایران خسارت از اوایل دهه‌ی شصت بوده ) و زمانی که آفت واروآ ( واروآ دستراکتور ) شروع به آسیب‌رسانی به کندوها کرد بسیار آسیب‌پذیر شده است. در تحقیقاتی از کانادا و آلمان نتیجه‌گیری کرده‌اند که آفت واروآ علت اصلی از دست رفتن یا کاهش شدید جمعیت زنبورها در آب و هوای منطقه شمالی است. برای درک اینکه چرا واروآ به عنوان یک تهدید برای دوره زمستان گذرانی کلنی‌های زنبور عسل مطرح می‌شود لطفا به ارتباط بین جمعیت‌های زنبور عسل و آفت واروآ در طول یک سال زنبورداری توجه نمایید. ( شکل 2 ) اولین نکته‌ای که باید به آن توجه نمود آن است که جمعیت زنبور عسل و جمعیت واروآ با هم هماهنگی ندارند. نمودار نشان می‌دهد که چگونه جمعیت زنبورها به آرامی در اواخر زمستان شروع به رشد می‌کنند و سپس در بهار سرعت رشد آنها افزایش یافته، تا زمانی که در ماههای تیر تا مرداد (ژوئن تا جولای) به حداکثر قدرت می‌رسند.
در مرداد ماه تعداد کارگران کاهش یافته و بسته به آب و هوای منطقه در ماههای آذر و دی ( نوامبر تا دسامبر ) ملکه‌ی زنبورها از مقدار تخمگذاری خود کاسته یا حتی آنرا کاملا قطع میکند. جمعیت واروآ به دنبال کاهش جمعیت زنبوران کارگر داخل کندو شروع به کاهش میکند؛ چون کنه‌ها برای تولید مثل نیاز به نوزادان زنبور عسل دارند.
شکل 2 - جمعیت زنبوران کارگر (خط سیاه) و جمعیت آفت واروآ (خط سبز) در طول یک سال
اگر درمان واروآ در سال قبل با موفقیت انجام گرفته باشد و فاصله زمانی وقفه در تخمگذاری کافی باشد تعداد کنه های واروآ باید پایین باشد. زیرا زمانی که زنبورهای عسل از خوشه بیرون میآیند جمعیت واروآ نیز شروع به رشد می‌نماید. در این زمان آفت ها به مقادیر چشمگیری از سلول کارگر یا سلول نر برای تولید مثل دسترسی دارند و منبع ثابت همولنف زنبور عسل یا خون زنبور در دسترس واروآ است.
ولی یک تفاوت قابل توجه بین رشد فصلی جمعیت زنبور عسل و جرب وروآ وجود دارد ،آفات تا زمانی که نوزادان در کندو وجود دارند به سرعت افزایش می‌یابند و بطور خاص جمعیت واروآ در طول فصل بهار تا پایان دوره تخم‌ریزی ملکه هر سه هفته دو برابر می‌شود.
با وجود چنین افزایش شدید جمعیت واروآ در طول فصل ممکن است بپرسید چگونه می‌توان جمعیت واروآ را در حدی نگه داشت که تا ماههای شهریور یا مهر آسیب جدی به کلنی وارد نکنند. پاسخ این سوال حذف سلولهای نر ( تله نر ) در سراسر فصل و درمان در هنگام ورود شهد یا بین دو جریان شهد است.
اسید فرمیک درمانی مجاز برای واروآ در طول جریان شهد است. اگر درمان در زمان وفور شهد را انجام نداده‌اید می‌توانید در فاصله دو جریان شهد از اسید فرمیک استفاده کنید. فقط اطمینان داشته باشید که کندوهای شما در طول دوره هفت روزه درمان دسترسی کافی به هوای آزاد داشته باشند. همچنین به حداکثر دمای روز نیاز خواهید داشت ( بین 10 تا 29/5 درجه سانتیگراد ).
اما در مورد درمان آخر فصل تابستان، حدود آخر مرداد ( جولای ) و اوایل آبان ( اکتبر ) چطور؟ زمانبندی دقیق درمان براساس فاکتورهای گوناگونی همانند میزان آلودگی کندوها به واروآ ، طول فصل و شرایط آب و هوایی وابسته است.
با درمان در اواخر تابستان یا اوایل پاییز بیشترین حد ممکن از کنه‌های واروآ را برای حفاظت از زنبورهای زمستان‌گذران از بین می‌برید. بیاد داشته باشید که این زنبورها بطور نسبی زنبورانی با طول عمر بالا هستند و کلنی را به زنبورهای تابستانه در بهار آینده تحویل می‌دهند. دوباره به نمودار نگاه کنید (شکل ۲) می‌توانیم ببینیم که جمعیت کنه ها، حتی زمانی که جمعیت زنبورها کاهش می‌یابد در حال افزایش است. این به معنی تعداد واروآ بیشتر به ازای هر زنبور است. یک جمعیت بالای واروآ در کلنی در طول فصل سرد باعث افزایش میزان آلودگی ویروسی در کلنی خواهد بود. این مساله باعث کاهش طول عمر زنبوران زمستانی خواهد شد.
اسید فرمیک بهترین گزینه برای مبارزه با کنه واروآ در اواخر تابستان است. اول از همه و در درجه نخست تنها ماده در دسترس است که آفات را زیر درپوش سلول نوزادان ( شفیره‌ها ) یعنی محلی که کنه‌ها تولید مثل می‌کنند از بین می‌برد و نهایتا اسید فرمیک یک اسید ارگانیک است. در موم و عسل محلول نبوده و به مرور زمان تبخیر می‌شود.
در اوایل اکتبر( آبان ) ۲۰۰۹ انجمن زنبورداران انتاریو، اثرات طولانی مدت اسید فرمیک را مورد آزمایش قرار دادند و نتایج آن را با اثرات آپیستان مقایسه نمودند. در این آزمایش کندوها در اواخر تابستان با دوز کامل از نوارهای دارای اسید فرمیک آفت‌زدایی شدند. ( دو نوار برای هر کندو ). در این کندوها بطور میانگین ۱/۳ کنه به ازای ۱۰۰ زنبور در اردیبهشت وجود داشت. در کندوهایی که با نصف دوز اسید فرمیک استفاده شدند ۲/۹ کنه به ازای ۱۰۰ زنبور دیده شد. اما در کندوهایی که با آپیستان کنه‌زدایی شدند 5 کنه به ازای ۱۰۰ زنبور دیده شد ( شکل ۳ ) پیش از انجام آفت‌زدایی میزان آلودگی برای تمامی این گروه ها در این آزمایش بالای ۲۰ واروآ به ازای ۱۰۰ زنبور بوده است. علاوه بر این گروه کندوهایی که با دوز کامل اسید فرمیک کنه‌زدایی شدند شاهد پایین‌ترین مرگ و میر زمستانه بودند (9%) در حالی که ۴۲% از کندوها در گروهی که با آپیستان کنه‌زدایی شدند کارگران نرریز شده یا به کلی از بین رفتند.
شکل ۳ - تعداد کنه وارووآ به ازای ۱۰۰ زنبور در زمان آزمایش اسید فرمیک. پاییز ۲۰۰۹
این آزمایش به روشنی بیان میکند درمان اواخر تابستان یا ابتدای پاییز به چه میزان در سلامت و بقای کندوهای شما در طول زمستان موثر است. برای مبارزه موفق علیه وارووآ، حیاتی است که موفقیت‌آمیز بودن درمان را پس از پایان مراحل درمان، بررسی کنید. برای دیدن حداکثر تاثیر اسید فرمیک بر روی نوزادان زیر درپوش ( شفیره‌ها ) پیشنهاد می‌کنم موفقیت درمان را بعد از ۲۱ روز آزمایش کنید ( سه هفته پس از بکارگیری اسید ). در این زمان تمامی زنبورهایی که در طول درمان هنوز زیر درپوشها بودند، به دنیا آمده‌اند و واروآی مرده که در سلولهای آنها وجود داشته برزمین خواهد ریخت. اگر آلودگی کندوهای شما قبل از درمان بسیار شدید بوده و قصد تکرار دوباره درمان را داشتید برای استفاده دوباره از اسید فرمیک باید یک ماه صبر کنید.
ترجمه شروین شالچی
