مديريت استرس در كلني هاي زنبور عسل

همانطور كه مي دانيم كلني هاي زنبورعسل امروزه درگير عوامل متعدد استرس زا هستند اين عوامل استرس زا شامل :
استرس هاي آب و هوايي، استرس هاي تغذيه اي، استرس افات و بيماريهاي زنبورعسل ( كنه واروا ، ويروس ها، قارچ ها و...) ، عملكرد زنبوردار، كاهش تنوع ‍ژنتيكي، سموم و حشره كش هايي كه در بخش كشاورزي و زنبورداري استفاده مي شوند، در این مجموعه قرار میگیرند. قطعا يكي از راههاي موفقيت كلني هاي زنبورعسل در حال حاضر ، مديريت استرس ها است.

تاثيرات انواع استرس ها بر كلني هاي زنبورعسل اغلب ناديده گرفته مي شوند. اگرچه ممكن است استرس به تنهايي باعث ايجاد بيماري خاصي در كلني نشود، ولي باعث ضعيف شدن كلني شده و آن را مستعد ابتلاء به انوع اقسام آفات و بيماريها مي كند.

براي درك بهتر مفهوم استرس در كلني هاي زنبورعسل اينطور فرض كنيد كه كلني زنبورعسل مانند يك جعبه سياه مي باشد كه در آن جريان انرژي (شهد و گرده و آب) برقرار و تبديل به محصولات( عسل، موم ، نوزادان و زنبورهاي بالغ) مي شود. هر عاملي كه باعث كاهش جريان انرژي در اين جعبه شود را مي توانيم استرس بناميم.

زنبوراران بسيار علاقمند هستند كه انرژي زيادي را به شكل هاي مختلف ( عسل، موم، انرژي زنبورهاي كارگر براي گرده افشاني) از سيستم كلني خارج كنند.در واقع عملكرد زنبوردار را مي توانيم به عنوان يكي از اجزاء استرس در كلني محسوب كنيم.

از ديگر عوامل ايجاد استرس در كلني هاي زنبورعسل مي توان شرايط نامساعد آب و هوايي را نام برد كه يكي از عوامل بالقوه استرس در كلني هاي زنبورعسل است. شرايط نامساعد آب و هوايي در بهار و اوايل تابستان باعث كاهش يا قطع جريان گرده و شهد به كلني مي گردد، در حاليكه نوزادان داخل كلني مقادير زيادي از انرژي را مصرف مي كنند.

توقف ناگهاني فعاليت چراگري ( در آب و هواي باراني) اگر طولاني شود، باعث استرس شديد مي شود. راه حل زنبورها براي مقابله با اين استرس متوقف يا كم كردن پرورش نوزادان و كاهش مصرف انرژي و در نهايت كاهش رشد كلني است. مديريت خوب و فراهم كردن غذاي مناسب و كافي در طول دوره هاي استرس زا، ضروري است. همچنين تامين كردن منابع آب قابل اطمينان در اين شرايط ، حياتي است.

در شرايط آب و هوايي سرد رطوبت بايد از كلني خارج شود در غير اينصورت منجر به ايجاد استرس مي گردد.تغييرات درجه حرارت نيز مي تواند باعث استرس گردد.منطقه پرورش نوزادان براي پرورش نرمال نوزادان  بايد  گرم نگه داشته شود( بين 33 تا 35 درجه سانتي گراد). هر عاملي كه باعث تداخل در كنترل حرارت شود، باعث افزايش مصرف انرژي مي شود( كار زياد زنبور بوسيله مصرف شهد و گرده) كه بايد تبديل به گرما شود.

نوزادان سرما زده مثال خوبي از استرس تغيير درجه حرارت در كلني هستند، زيرا انرژي زيادي براي حذف لاروهاي مرده و توليد زنبورهاي جايگزين بايد مصرف شود. تناسب سني در كلني يكي ديگر از عواملي است كه با تاثير بر يازدهي كلني مي تواند منجر به استرس شود.

برخي از اين فاكتورها در تناسب سني عبارتند از :
تعداد زنبورهاي بالغ، نسبت زنبورهاي بالغ به نوزادان و ميزان تخم ريزي ملكه ، همه ي اينها نياز كلني به انرژي براي اداره كردن را تعيين مي كند. ميزان تخم گذاري ملكه بر تناسب سني نوزادان تاثير گذار است و اجازه مي دهد اين نسبت ها را به طور مستمر در كلني تغيير داشته باشد. زنبورهاي بالغ چرارو فراهم كننده شهد و گرده مورد نياز زنبورهاي پرستار و جوان براي تغذيه نوزادان هستند.

شرايطي كه مي تواند باعث تغييرات فصلي در بالانس جمعيت شود، بر اين تناسب سني تاثير گذار هستند، مانند بچه دهي. بهترين قانون براي جلوگيري از ايجاد استرس در كلني هاي زنبورعسل، داشتن جمعيت قوي است. جمعيت هاي قوي توانايي خوبي در برخورد با تغييرات محيطي دارند. همه ي موارد اشاره شده تاكنون باعث شده تا اين موضوع پيچيده( استرس) كمتر قابل درك باشد. زنبوردار موفق با شناخت استرس ها، زمان مناسب براي كمك كردن به كلني را مي داند و با مديريت مناسب باعث مي شود تا كلني به حداكثر توليد برسد.

همچنين استرس در شيوع بيماريها و ويروس ها نيز رخ مي دهد. بطور مثال شيوع بيماريهاي نوزادان گچي و نوراد كيسه اي با استرس مرتبط هستند. در درمان برخي از بيماريهاي ويروسي كه زنبورهاي بالغ كلني  را درگير مي كند، به جز توصيه به كاهش استرس در كلني، توصيه پيشگرانه اي ديگري وجود ندارد. حضور آفت كش ها در كلني هاي زنبورعسل، تبديل به يكي استرس بزرگ در كلني هاي زنبورعسل شده است.

آفت كش ها مي توانند بر رفتارهاي كلني تاثير گذاشته و باعث تغيير آنها شوند. با توجه به استفاده روز افزون از كنه كش ها ( مخصوصا شيميايي) در داخل كلني هاي زنبورعسل، هر روز بر اهميت اين موضوع افزوده مي شود.

مهندس اسماعیل غفوری